Cổ Học Tinh Hoa

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 08 2012, 12:43

NGƯỜI NƯỚC LỖ SANG NƯỚC VIỆT

Hai vợ chồng người nước Lỗ, chồng khéo đóng giày, vợ khéo đan mũ, muốn đem nhau sang kiếm ăn ở nước Việt.

Có người đến bảo rằng: “Vợ chồng nhà bác đi chuyến này thế nào cũng cùng khổ.

Người nước Lỗ hỏi: Sao bác lại nói thế?

Người kia bảo: Giày dùng để đi, mà người Việt đi chân không,
không thích đi giày; mũ dùng để đội, mà người Việt để đầu không, không
cần đội mũ. Vợ chồng nhà bác làm giày, đan mũ giỏi thật, song đến ở nước
người ta, người ta không dùng đến tài nghề của mình, thì làm thế naò mà
không khốn cùng?”

Hai vợ chồng người nước Lỗ nghe nói, không sang nước Việt nữa.

(Hàn Phi Tử)

Lời bàn:

Đến chỗ đi đầu không, mà bán mũ, đến chỗ đi chân không mà bán
giày thì cũng giống như mùa rét mà bán quạt, mùa nực mà bán chăn bông,
tuy trái nơi và trái thời khác nhau, nhưng cũng là trái, không được việc
cho mình mà lại còn để tiếng cười cho thiên hạ nữa. Cho nên người có
tài phải tìm nơi đáng ở mà ở chớ đem đàn mà gảy ta trâu thì có ích chi.

Giải nghĩa:

Việt: tên nước thời Xuân Thu ở vào tỉnh Chiết Giang, Giang Tô và một phần Sơn Đông bây giờ.

<<< Quay lại mục lục

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 08 2012, 12:44

GIỮ LẤY NGHỀ MÌNH

Nước Trịnh có người học nghề làm dù che mưa ba năm mới thành
nghề. Trời đại hạn, không ai dùng đến dù, anh ta bèn bỏ nghề làm dù, đi
học nghề làm gầu tát nước. Lại học ba năm mới thành nghề làm gầu, thì
trời mưa luôn mãi không ai dùng đến gầu. Bây giờ anh ta lại quay về nghề
làm dù như trước. Không bao lâu, trong nước có giặc, dân gian nhiều
người phải đi lính, mặc đồ nhung phục, không ai cần đến dù, anh ta xoay
ra nghề đúc binh khí thì đã già quách rồi.

Úc ly Tử thấy anh ta, thương tình, nói rằng:

-Than ôi, ngươi chẳng đã già đời mất rồi ư! Già hay trẻ không
phải là tự người, là tự trời, điều ấy đã cố nhiên. Nhưng nghề nghiệp
thành hay bại dù lỡ thời không gặp dịp, cũng không nên đổ cả cho trời,
tất có mình ở trong. Ngày xưa nước Việt có một người làm ruộng, cấy lúa
chiêm ba năm đều hại vì lụt cả . Có người bảo anh ta nên tháo nước mà
cấy mùa, anh ta không nghe, cứ cấy chiêm như trước. Năm ấy nắng to, mà
nắng luôn ba năm, vụ chiêm nào cũng được, thành ra anh ta kéo lại hoà cả
mấy năm mất mùa trước. Cho nên có câu rằng:
"Trời đại hạn nghĩ đến sắm thuyền, trời nóng nực nghĩ đến sắm áo bông",
đó là một câu thiên hạ nói rất phải.

(Lưu Cơ)

Lời bàn:

Người ta làm nghề gì, ai chẳng muốn cho nghề ấy được phát đạt,
thịnh vượng. Song gặp thời, thì hay, lỡ thời, hoá dở. Như thế thì cái
thời cũng là quan hệ với nghề của mình lắm. Khốn cái thời là tự ở đâu
đâu chớ không tự mình gây lấy được, cho nên có lắm người làm nghề, không
thành nghề, thường nói rằng: "Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên"
nghĩa là người chỉ mưu tính công việc, còn công việc nên, hay không nên,
là do tại trời. Song người có gan, dù cho lỡ thời cũng cứ vững dạ mà
giữ lấy nghề, vì nghề chắc đã thành, thì tất cũng có chốn dụng, chẳng
chóng thì chầy, chẳng nhiều thì ít, chớ cứ nay làm nghề này, mai xoay
nghề khác, như hòn đá lăn mài không bao giờ mọc rêu, thì chỉ nhọc xác,
già người mà vẫn không ăn thua gì cả.

Giải nghĩa:

Trịnh: Tên nước chư hầu thời Xuân Thu tức huyện Tân Trịnh, tỉnh Hà Nam bây giờ.

Đại hạn: Nắng to và nắng lâu ngày.

Nhung phục: Y phục nhà binh.

Úc ly Tử: Tên một bộ sách của Lưu cơ thác danh làm Úc ly Tử mà nói trong bài này.

Đại nạn sắm thuyền xa ...: Ý nói người ta cứ phòng xa là hơn, ở
đời thường có cái sức đang đi thế này, tất có lúc đi ngược hẳn lại, như
nắng lâu quá tất có lúc mưa lụt, nóng nực quá tất có lúc giá rét, nên
người khôn lúc nắng lâu nghĩ sắm thuyền trước để phòng khi ngập lụt, lúc
nóng nực nghĩ sắm áo bông trước để phòng khi giá rét.

Lưu Cơ: Người đời Minh tên tự là Bá Ôn có công giúp vua Thái Tổ
gây dựng lên nhà Minh, giỏi văn chương lại kiêm cả thiên văn binh pháp.

<<< Quay lại mục lục

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 08 2012, 12:46

CHUYỆN A LƯU

A Lưu là một tên tiểu đồng nhà ông Chu Nguyên Tố. Nó thực là ngây
ngô, không được việc gì cả, mà ông Nguyên Tố vẫn nuôi nó suốt đời.

Lúc ông bảo nó quét nhà, nó cầm chổi quanh quẩn suốt buổi mà
không sạch được một cái buồng con. Ông giận mắng, thì nó quăng chổi
xuống đất, lẩm bẩm nói: "Ông quét giỏi, thì ông phiền tôi làm gì!"

Khi ông đi đâu vắng, sai nó chực ngoài cửa, dù khách quen đến, nó
cũng không nhớ được tên ai. Có hỏi, thì nó nói: "Người ấy lùn mà béo.
Người ấy gầy mà lắm râu. Người ấy xinh đẹp. Người ấy tuổi tác và chống
gậy..." Ðến lúc nó liệu chừng không nhớ xuể, thì nó đóng cửa lại, không
cho ai vào nữa.

Trong nhà có chứa một ít đồ cổ như chén, lọ, đỉnh, đôn. Khách đến
chơi, nó đem bầy ra cho xem. Lúc khác về, nó lén đến gõ các thứ ấy, mà
nói: "Những cái này có khi bằng đồng mà sao nó đen xì lại như thế này!"
Rồi nó chạy đi lấy cát, lấy đá, lấy nước để đánh.

Nhà có cái ghế gãy chân, ông sai đi chặt cành cây có chạc, để
chữa lại thì nó cầm búa, cầm cưa đi khắp vườn. Hết ngày, về, nó chìa hai
ngón tay làm hiệu mà nói: "Cành cây có chạc đều chỉa trở lên cả, không
có cành nào mọc chúc xuống đất." Cả nhà ai cũng phải phì cười.

Trước sân có vài cây liễu mới trồng. Ông sợ trẻ láng giềng đến
nghịch hỏng, sai nó trông nom giữ gìn, đến lúc nó vào ăn cơm, thì nó nhổ
cả cây lên mà cất đi một chỗ.

Công việc nó làm, nhiều chuyện đáng bật cười như thế cả.

Ông Nguyên Tố là một người viết chữ chân tốt mà vẽ lại giỏi lắm.
Một hôm, ông hòa phấn với mực để vẽ, thấy A Lưu đấy, nói đùa với nó
rằng: "Mày có vẽ được không?"

A Lưu đáp: "Khó gì mà không vẽ đươc." Ông bảo vẽ thì A Lư vẽ nét
đậm, nét nhạt, nét xa, nét gần, như người xưa nay vốn đã biết vẽ. Ông
thấy vậy thử luôn mấy lần, lần nào A Lưu vẽ cũng được như ý cả.

Tự bấy giờ, ông dùng dến A Lưu luôn không lúc nào là rời ra nữa. Sau A Lưu nổi tiếng là một nhà danh họa.

LỜI BÀN:

Quét nhà suốt buổi không sạch được cái buồng con, trồng cây lúc
ăn cơm, nhổ cả cây đem vào, người mà ngốc như thế, thì bảo còn dụng làm
được gì nữa! Tuy vậy không nhớ tên người, chỉ nhớ hình người, thấy cành
mọc lên, không thấy cành chúc xuống, xem đồ vật biết phân biệt đồng hay
đất, thế đủ hay A Lưu có cái trí khuynh hướng về nghề vẽ vậy. Ôi! gỗ mục
vứt đi người kiếm củi vẫn nhặt, đá cuội là xấu, tợ ngọc vẫn dùng, trong
trời đất thì không có vật gì là vật bỏ đi, huống chi là người ta tinh
khôn hơn vạn vật, lại không được một điều gì khả thủ ư? A Lưu ngây dại,
tưởng là người bỏ đi, thế mà được nổi tiếng về nghề họa, cũng nhờ ông
Nguyên Tố có lượng bao dung, biết dụng nhân như dụng mộc. Xem bài này
thì cha mẹ dạy con, thầy dạy học trò chẳng nên tìm rõ cái sở trường của
mỗi đứa mà dẫn dụ, mà luyện tập nó mặt ấy, ngay tự lúc còn trẻ tuổi, để
cho nó may có cơ thành tài được ru! Ðã đành: Thiên địa vô khí vật, thánh
nhân vô khí nhân, nhưng cốt phải biết: nhân tài nhi đốc, (tùy theo cái
tài mà bồi bổ khải phát cho nẩy nở ra) thì tài mới thành được.

CHÚ THÍCH:

Tiểu đồng: thằng nhỏ giúp việc.

Chữ châu: lối chữ nho viết phân minh từng nét.

<<< Quay lại mục lục

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 08 2012, 12:48

MẤT BÚA

Có người đánh mất cái búa, ngờ cho đứa con nhà láng giềng lấy
trộm. Anh ta trông dáng nó đi, rõ ra đứa ăn trộm búa, nhìn vẻ mặt nó, rõ
ra đứa ăn trộm búa, thấy nó cất nhắc, hành động không một tí gì là
không rõ ra một đứa ăn trộm búa cả.

Ðược một lúc, người ấy bới trong hố, lại thấy cái búa. Thì hôm
sau, trông đứa con nhà láng giềng ngôn ngữ cử chỉ không một tí gì giống
đứa ăn trộm búa nữa.

LỜi BÀN:

Người ta khi mất một cái gì, thì một mất mười ngờ. Mà khi trong
bụng đã ngờ vực thì các ngoại vật cũng theo đấy mà biến đổi đi cả. Phàm
tâm trí mình đã cảm giác làm sao, thì tự mình lại tưởng tượng một cái
cảnh sắc hợp như thế. Người mình vui, thì mình thấy sự vật ngoài hình
như cũng vui, người mình buồn thì mình thấy sự vật ngoài cũng buồn.
Chẳng qua là tại tự mình in trí như vậy, chớ ngoại vật hồ dễ đã có mối
liên lạc mật thiết với mình mà thật thay đổi như thế đâu! Cái tâm chuyển
thời hết thảy muôn pháp đều chuyển theo. Cho nên tâm cần phải chính.
Tâm có chính thì tư tưởng hành vi mới thoát khỏi tà khúc được.

<<< Quay lại mục lục

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 07:46

TƯỜNG ÐỔ

Nước Tống có người nhà giàu. Một hôm trời mưa, tường nhà anh ta đổ.

Ðứa con nói: "Thưa cha, không đắp ngay tường lại, e có trộm vào."

Người láng giềng thấy tường đổ, cũng nói: "Này bác, không đắp ngay tường lại, e có trộm vào."

Tường chưa kịp đắp, tối hôm ấy, nhà anh ta quả nhiên mất trộm thật.

Anh ta khen đứa con là khôn ngoan biết trước, mà người láng giềng là gian giảo làm xằng.

Cùng một câu nói: con nói thì khen là tinh khôn, láng giềng nói
thì ngờ là trộm cắp, bởi tại cớ làm sao? Tại con thì tình thân, cho nên
không có bụng ngờ, láng giềng là tình sơ, cho nên sinh ra ngờ vực. Thế
cho nên phận sơ mà câu nói thân, thì thế nào cũng làm cho người nghe
mình đem lòng nghi ngờ.

(Hàn Phi Tử)

LỜI BÀN:

Bài này cốt dạy ta phải thận trọng câu nói. Người láng giềng đây
sở dĩ mà để người nhà giàu ngờ vực, là vì không được thân với người ta,
mà nói một câu ra chừng thân lắm, muốn lo việc của người như việc của
mình, coi việc thiết đến người cũng như thiết đến mình vậy. Cho nên gặp
người đáng nói mà không nói là bỏ hoài mất một người, thì gặp người
không đáng nói mà lại nói, chẳng những làm phí mất lời nói, mà lại để
cho người ta sinh nghi tình ra nữa!

<<< Quay lại mục lục

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 07:49

NGƯỜI CON CÓ HIẾU

Thầy Tử Lộ vào hầu đức Khổng Tử, nói rằng:
-“Đội nặng đi đường xa thì tiện đâu nghỉ đấy, không đợi chọn chỗ, rồi
mới nghỉ. Nhà nghèo, cha mẹ già, thì con làm nên thế nào, hay thế ấy,
không đợi có quyền cao, chức trọng, mới chịu làm. Ngày trước Do này, lúc
song thân còn, cơm thường đưa dưa muối, dường xa trăm dặm, phải đội gạo
về nuôi song thân. Lúc song thân mất, làm quan ở nước Sở, xe ngựa hàng
trăm, lương bổng hàng vạn, ăn những miếng ngon, mặc những của tốt, mỗi
khi nhớ đến song thân, lại muốn dưa muối, đội gạo để nuôi người như
trước thì không sao được nữa! Cha mẹ già như bóng qua cửa sổ. Cây muốn
lặng mà gió chẳng đừng, con muốn nuôi, mà cha mẹ không còn sống.

Đức Khổng Tử nói: “Do, nhà ngươi phụng sự song thân rất là phải.
Lúc người còn thì hết lòng phục dưỡng, lúc người mất, thì hết lòng
thương tiếc.”

(Gia Ngữ)

Lời Bàn:

Khi cha mẹ còn, hết lòng nuôi nấng, khi cha mẹ mất, hết lòng
thương nhớ, đó thực là cái đạo hiếu của con đối với cha mẹ. Làm trái lại
hẳn như thế là bất hiếu, mang một cái tội rất to! Làm trái lại một nửa
như thế, “nghĩa là lúc cha mẹ còn, thì thờ ơ chểnh mảng, lúc cha mẹ mất
thì nấu một mâm cao cỗ đầy, làm văn tế ruồi”, như thế cũng là bất hiếu,
cho nên người con có hiếu, còn cha mẹ ngày nào, nên mừng ngày ấy, kịp ăn
ở cho trọn đạo, chớ để đến lúc cha mẹ mất rồi, có hối lại cũng không
sao được. Vì rằng làm con mà được còn có cha mẹ để báo đáp là một việc
sung sướng ở đời, mà cũng là có duyên có phúc nữa.

Giải nghĩa:

Tử Lộ: Người thời Xuân Thu, học trò đức Khổng Tử, tính hiếu thảo, hùng dũng có tài chính sự.

Bóng qua cửa sổ: Bóng đây là bóng mặt trời, ý nói thời giờ chóng qua cũng như câu ngựa phi qua khe cửa.

<<< Quay lại mục lục

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 07:54

THẦY TĂNG SÂM

Thầy Tâng Sâm bừa cỏ ruộng dưa, lỡ tay làm đứt mất ít rễ. Cha là
Tăng Tích giận, cầm gậy đánh vaò lưng. Tâng Sâm đau quá, ngã gục xuống
điếng đi một lúc mới hồi lại.

Khi về nhà, liền đến thưa với cha rằng: “Lúc nãy con có tội, để đến nỗi cha phải đánh, làm đau tay cha, thực là con lỗi đạo”.

Nói xong, lùi xuống vừa gẫy đàn vừa hát, có ý để cha nghe tiếng, biết cho rằng mình không còn đau đớn gì nữa.

Đức Khổng Tử nghe thấy chuyện, bảo học trò cấm cửa không cho Tăng Sâm vào.

Tăng Sâm tự nghĩ mình vô tội, mượn bạn lại hỏi vì cớ gì mà Ngài giận.

Đức Khổng Tử nói: “Ngày trước ông Thuấn phụng sự cha là Cổ Tẩu,
lúc cha sai khiến gì, thì ở luôn bên cạnh; lúc cha giận dữ muốn giết thì
lánh xa; cha đánh bằng roi vọt thì cam chịu; đánh bằng gậy gộc thì chạy
trốn. Thế cho nên ông Cổ Tẩu không mang tiếng là bất từ. Nay Sâm thờ
cha liều mình để chiều cơn giận đến nỗi ngất đi. Giá như cha đánh quá
tay mà chết mất, thì có phải là làm cho cha mắc tội không, tội bất hiếu
còn gì to hơn nữa.”

Tăng Sâm nghe lại chuyện, biết là nhầm lỗi, đến tạ tội đức Khổng Tử.

(Thuyết Uyển)

Lời bàn:

Người làm con có hiếu thì dẫu vì cha mà phải hy sinh tính mạng
cũng không có gì là quá tạm. Song, liều mình mà cứu cha mẹ trong khi
nguy cấp là chí hiếu, thì để cha mẹ nhân cơn giận dữ đánh đập, lỡ hại
đến tính mạng, thì chẳng những là bất hiếu mà còn mang tiếng là hãm cha
mẹ vào tiếng bất từ nữa. Ông Sâm rất hiếu nhưng chưa phải cách, Ông
Thuấn cũng hiếu nhưng biết phải trái. Kẻ làm con, khi thấy cha mẹ làm
trái còn có chức trách phải liệu đường trốn tránh hay ủy khúc can ngăn
mà vẫn không mắc tiếng bất hiếu.

Giải nghĩa:

Bất từ: Không có lòng thương yêu con.

Thuyết Uyển: Bộ sách 21 quyển của Lưu Hướng đời Hán soạn, ghi chép những việc đạo đức đáng dạy người ta.

<<< Quay lại mục lục

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 07:56

ÔNG QUAN THANH BẠCH

Dương Chấn được bổ đi làm thái thú quận Đông Lai. Lúc đi phó
nhậm, qua đất Xương Ấp, quan huyện ở đấy là Vương Mật, trước được nhờ
ông đề bạt cho, vào yến kiến. Rồi đợi đêm khuya, đem vàng đến lễ.

Dương Chấn bảo: “Trước tôi biết ông là người khá, mới cử ông lên,
thế mà ông vẫn chưa biết bụng tôi, còn đem vàng tới cho tôi ư.”

Vương Mật cố nài, thưa rằng: “Xin ngài cứ nhận cho, bây giờ đêm khuya không ai biết.”

Dương Chấn nói: “Trời biết, đất biết, ông biết, tôi biết, sao lại bảo là không ai biết.”

Vương Mật nghe nói, xấu hổ, lùi ra. Dương Chấn thật là một ông
quan thanh liêm, chỉ chăm việc dân, việc nước không tham nhũng, không
làm giàu cho mình, ông thường nói: “Làm quan mà để được cái tiếng thanh
bạch cho con cháu, chẳng quý hơn tiền của ruộng nương lại cho chúng ư?”

(Hậu Hán Thư)

Lời bàn:

Làm quan như ông Dương Chấn, đối với người mình đã đề bạt, không
cần ơn, đối với người dân, mình cai trị không ăn lễ, lúc đêm khuya, tấm
lòng cũng rõ rệt như lúc thanh thiên bạch nhật, cũng là một ông quan
thanh liêm, làm gương cho bọn quan gian tham, lại nhũng muôn đời ư!

Làm quan mà vơ vét cho nhiều, chính mình có chắc đâu sẽ giữ được,
huống chi còn mong để lại cho con cháu. Như thì để lại cho chúng cái
tiếng thanh bạch, thơm tho muôn thuở, chả hơn là cái của phi nghĩa, chỉ
tổ làm cho chúng kiêu sa, dâm dật, rồi đi đến bại vong ư.

<<< Quay lại mục lục

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 08:00

KHÔNG NHẬN CÁ

Công Nghi Hưu làm tướng nước Lỗ, tính hay thích ăn cá. Một hôm có người
đem cá biếu, ông lại không nhận. Em ông lấy làm lạ hỏi: “Anh sở thích ăn
cá, người ta đem cá cho, sao anh lại không nhận?”

Công Nghi Hưu nói: Người ta đem cá cho chắc có ý cầu ta việc gì.
Nếu ta nhận, tất ta phái giúp việc người. Giúp việc người, lỡ làm trái
phép thì đến mất quan. Mà mất quan, thì chẳng nhưng không có cá biếu, mà
đến cá mua lấy cúng không có nữa. Cho nên ta không nhận cá, chính là ta
muốn được có cá ăn láu dài mãi mãi đó.

Ông Lão Tử xưa có câu rằng: Để thân mình lại sau, thế mà thân
mình đứng trước; gác thân mình ra ngoài, thế mà thân mình vẫn còn”. Thế
chẳng phải là bởi mình không có lòng riêng mà được thoả lòng riêng của
mình ư?

(Hàn Thi Ngoại Truyện)

LỜI BÀN:

Làm quan như Công Nghi Hưu thật là thanh liêm. Dù đến con cá
(trong sách không nói rõ cá gì), là vật nhỏ mọn mà ông cũng còn cân nhắc
không chịu nhận. Ông hiểu cái lẽ rằng: Người ta vị mình mà chiều mình,
chỉ được có 1 thời, sao cho bằng chính mình trọng lấy mình, mới là kế
lâu dài mãi mãi.
Thiên hạ chưa lo đến mà mình đã lo trước cho thiên hạ; thiên hạ đã vui
rồi, mà mình mới vui sau thiên hạ, thế là mình gác thân mình ra ngoài để
thân mình lại sau, mà không có điều gì riêng tư vậy. Khi thân mình lại
đuốc trước, lại vẫn còn, thì lòng riêng gì của mình mà không thoả. Nếu
làm quan mà chỉ chăm chăm hại người để cầu lợi riêng cho mình, thì người
còn, bụng chết tự cho là sướng, mà kỳ thật có gì sung sướng đâu?

CHÚ THÍCH:

Công Nghi Hưu làm tướng cho Mục Công nước Lỗ đời Chiến Quốc. Ông
là người tính khí điềm đạm, công minh giữ phép, không cùng dân tranh
lợi.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 08:02

CỦA BÁU

Nước Tống có người được hòn ngọc, đem biếu quan Tư thành là Tử
Hãn. Tử Hãn không nhận. Người biếu ngọc thưa rằng: "Ngọc này tôi đã đem
cho thợ ngọc xem, quả là một thứ ngọc rất báu, mới dám đem dâng quan
lớn, xin quan lớn nhận cho tôi được vui lòng."

Tử Hãn nói: "Người cho ngọc là của báu, ta cho tính không tham là
của báu. Ngươi đem ngọc cho ta, nếu ta nhận, thì hai bên cùng mất cả
của báu. Âu là ngươi cứ đem về. Ai giữ lấy của báu của người ấy, như thế
của báu của hai người đều còn cả, thì những là hơn ư!"

Người biếu ngọc, cúi đầu thưa: "Chúng tôi là thường dân mà lại có ngọc này, chỉ sợ bị trộm cướp mà có khi hại đến thân."

Tử Hãn thấy thế, lưu người ấy lại, gọi thợ ngọc đến giũa ngọc, bán được tiền rồi, bèn đưa cho người ấy để làm giàu.

(Tả Truyện)

LỜI BÀN:

Đã là người, ai cũng có hiếu thượng, cái hiếu thượng ấy tức là
của báu của mình. Nhưng hiếu thượng không ai giống ai. Người kiến thức
thô bỉ, thi hiếu thượng thô bỉ, người kiến thức cao minh, thì hiếu
thượng cao minh. Kẻ dâng ngọc, chi biết ngọc là báu, nhưng người không
nhận ngọc, lại cho thanh liêm mới là báu. Làm quan mà ai cũng có tính
nhất quyết không nhận lễ vật cua dân như Tử Hãn, lại có trí hiểu rõ được
nguyện vọng của dân như Tử Hãn, có bụng che chở gây dựng cho dân như Tử
Hãn nói trong truyện này, thì dân nào chẳng kính, chẳng trọng, chẳng
yêu quan như cha mẹ, sợ quan như thần minh!

CHÚ THÍCH:

Tư thành: quan coi thành.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 08:04

BIẾT RÕ CHỮ "NGHĨA"

Hoa Hâm chạy loạn, cùng đi với một bọn sáu bảy người. Giữa đường
gặp một người lại cũng chạy loạn, đến kêu nài, xin nhập bọn. Chúng lấy
làm ái ngại, thuận cho. Một mình Hoa Hâm nói: "Không nên. Ðang bước nguy
hiểm; sinh, tử, họa, phúc có nhau, ta đi bấy nhiêu người cũng như một
người vậy. Bây giờ, vô cớ nhận một người lạ, lỡ khi xảy ra việc gì, thì
có bỏ được người ta không?"

Chúng bất nhẫn, cố nói với Hoa Hâm cho người kia cùng đi. Hoa Hâm bằng lòng.

Người kia đi được một quãng đường, chẳng may sa chân ngã xuống
giếng. Cả bọn muốn bỏ mặc, để đi cho rảnh thân. Một mình Hoa Hâm nói:
"Không nên. Người ta cùng đi với mình là người bọn mình. Người ta gặp sự
chẳng may như vậy, mà mình bỏ người ta sao cho đành."

Nói rồi, bảo bấy nhiêu người cùng ở lại vớt người kia lên. Sau
cứu mãi không được, Hoa Hâm lại bảo phải ở lại mai táng chu tất rồi mới
đi.

LỜI BÀN:

Vô cớ cho một người lạ nhập bọn, nghĩ cũng không nên, một là e
xẩy ra sự gì thì hại đến thân mình, hai là sợ không được thủy chung với
người ta - Ðã nhận người ta đi với mình một bọn, giữa đường người ta gặp
sự chẳng may mà bỏ mặc người ta, nghĩ lại càng không nên lắm, vì như
thế là bạc ác bất nhân, chỉ biết nhau trong lúc vô sự, đến khi nguy hiểm
rồi lại bỏ nhau. Biết được cái đạo không nên nhận và cái đạo đã nhận
như Hoa Hâm đây mới thực là người hiểu rõ chữ "Nghĩa" tức là hiểu việc
nên làm thế nào mới là phải vậy.

GIẢI NGHĨA:

Hoa Hâm: Người cuối đời nhà Ðông Hán, học giỏi, làm quan đến chức Thượng thư lệnh.

Chúng: Nhiều, đây chỉ bọn người cùng đi với Hoa Hâm.

Bất nhẫn: Không nỡ, không đành để như thế.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 08:07

TRI KỶ

Bảo Thúc chết, Quản Trọng thương tiếc, khóc như mưa, ướt đầm cả vạt áo.
Có người hỏi: "Ông với Bảo Thúc không phải là họ hàng thân thích gì, mà sao ông thương khóc quá như vậy?"

Quản Trọng nói: "Ngươi không rõ, để ta nói cho mà nghe. Ta lúc
nhỏ khốn khổ, thường buôn chung với Bảo Thúc, lúc chia lãi, bao giờ ta
cũng lấy phần hơn, mà Bảo Thúc không cho ta là tham, biết ta gặp cảnh
quẫn bách bất đắc dĩ phải lấy thế. Ta ở chỗ chợ búa thường bị lắm kẻ nạt
dọa, Bảo Thúc không cho ta là hèn nhát, biết ta có lượng bao dong. Ta
bàn việc với Bảo Thúc, nhiều khi việc hỏng, Bảo Thúc không cho ta là
ngu, biết có lúc may, lúc không may, cho nên công việc thành hay bại. Ta
ba lần ra làm quan, bao lần bị bãi, Bảo Thúc không cho ta là bất tiếu
biết ta chưa gặp thời, chưa tìm được vua giỏi. Ta ra trận ba lần, đánh
thua cả ba, Bảo Thúc không cho ta là bất tài, biết ta còn có mẹ già phải
phụng dưỡng. Ta nhẫn nhục thờ vua Hoàn Công, Bảo Thúc không cho ta là
vô sỉ, biết ta không giữ tiểu tiết, có chí làm ích lợi cho cả thiên
hạ... Sinh ra ta là cha mẹ, biết ta là Bảo Thúc. Mà đối với người biết
mình, mình đem cả tính mệnh ra hiến còn chưa cho là quá, huống chi
thương khóc thế này đã thấm vào đâu!"

(Thuyết Uyển)

LỜI BÀN:

Khó thật! Ở đời mình giao thiệp với nhiều người, bè bạn tưởng vô
số, nhưng hồ dễ đã được mấy người thực gọi là tri kỷ. Thế nào là tri kỷ?
Tri kỷ là người biết mình, nghĩa là đồng thanh, đồng khí, đồng chí,
đồng tâm với mình, chơi với mình rất thân thiết, bao bọc che chở cho
mình, lúc sống cùng hưởng, họa cùng đau, lúc chết, tưởng cho chết với
nhau cũng không hối. Quí thật! Người tri kỷ! cho nên cổ nhân có câu nói:
"Ðắc nhất tri kỷ, khả dĩ bất hận" nghĩa là ở đời có được một người tri
kỷ cùng không còn ân hận gì nữa; lúc sống, có được một người biết mình,
thì mình chết cũng không lấy làm uổng đời.

GIẢI NGHĨA:

Bảo Thúc: Tức Bảo Thúc Nha thường còn gọi là Bảo Tứ, người giỏi nước Tề, tiến Quản Trọng cho Hoàn Công dùng.

Quản Trọng: Tên là Di Ngô, người nước Tề, làm tướng giúp Hoàn Công giỏi có tiếng.

Quẫn bách: Túng bấn không biết xoay xở thế nào cho đủ tiền tiêu dụng.

Bất đắc dĩ: Không sao làm khác được như thế.

Bao dung: Rộng lượng, không chấp những điều người ta phạm lỗi với mình.

Bất tiếu: Người không ra gì.

Phụng dưỡng: Nuôi nấng tôn kính.

Nhẫn nhục: Nhịn được những sự khó chịu đến mình.

Vô sỉ: Không biết xấu hổ.

Huống chi: Lại thêm một lẽ nữa.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 08:10

CẢM TÌNH

Có một người nước Yên lúc sinh, thì sinh ở nước Yên; lúc lớn lên,
thì sang ở nước Sở; lúc già lại trở về cố quốc. Khi đi ngang qua nước
Tấn (gần nước Yên), bạn cùng đi đường, chỉ vào cái thành mà nói dối anh
ta: "Ðây là thành nước Yên". Anh ta buồn rầu, khác hẳn sắc mặt. Chỉ vào
nền xã, nói: "Ðây là nền xã làng anh". Anh ta ngậm ngùi than thở. Chỉ
vào cái nhà, nói: "Ðâu là nhà của ông cha anh". Anh ta rũ rượi rơm rớm
nước mắt. Chỉ vào cái gò, nói: "Ðây là mồ mả ông cha anh". Anh ta òa lên
khóc.
Bọn cùng đi, ai nấy phì cười, nói: "Chúng tôi nói đùa đấy. Ðây mới là
nước Tấn, chưa phải là nước Yên". Anh ta nghe nói lấy làm bẽn lẽn.
Kịp khi về đến nước Yên, anh ta trông thấy thật là thành, là xã nước
Yên, thật là nhà cử mồ mả của ông cha, thì lòng cảm thương lại hờ hững
không còn được như trước nữa.

(Liệt Tử)

LỜI BÀN:
Thường khi người ta, ai cũng sẵn mối cảm tình, khi gặp thời cảnh
xúc động đến thì mối cảm tình ấy tất chứa chan, đầy dẫy hiện ra ngoài.
Tuy vậy, mối cảm tình đã dùng lầm, thì sau nầy không còn được như trước.
Một người đã đem bụng trung thành thờ kẻ vô đạo, một người đã để lòng
ân ái thương gái bất trinh, dù về sau, gặp được bậc anh quân hay người
thục nữ, thì mối cảm tình cũng không còn được đằm thắm như xưa. Chẳng
khác nào như người nước Yên nầy, đã đem hết nước mắt khóc chỗ giả dối mà
không biết, đến khi gặp sự thực, thì lại hình như cạn hết nước mắt rồi.
Cho nên đối với tính tình, người ta có biết, lấy học thuật mà di dưỡng,
lấy lễ nghĩa mà tiết chế, thì tính tình dùng mới chính đáng và thuần
túy được. Xưa nay thánh hiền hào kiệt đều là người biết lý hội tính tình
cả.

GIẢI NGHĨA:
Yên: Một nước mạnh trong bảy nước thời Chiến Quốc, tức là Phụng
Thiên, Trực Lệ và một phần phía bắc nước Triều Tiên (Cao Ly bây giờ).

Sở : Một nước lớn thời Xuân Thu ở vào vùng Hồ Bắc, Hồ Nam bây giờ.

Tấn: Một nước đời Xuân Thu, đến đời Chiến Quốc bị họ Hàn, họ
Triệu, họ Ngụy lấy mất và chia làm ba nước, ở vào tỉnh Sơn Tây và một
phần Trực Lệ bây giờ.

Cố quốc: Nước nhà khi mình ở nước ngoài thì gọi là bản quốc và cố quốc.

Thành: Nơi đắp cao, quân đóng ở trong để giữ cho một tỉnh hay một xứ được bình yên.

Xã: Nền đất đắp lên để tế hậu thổ.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 08:12

VÌ NGHĨA CÔNG, QUÊN THÙ RIÊNG

Ðời nhà Ðường, Quách Tử Nghi, Lý Quang Bật cùng làm phó tướng của
An Tử Thuận. Tính hai người vốn không ưa nhau; nhiều khi, tuy cùng đi
với nhau một xe, ngồi với nhau một tiệc, mà vẫn như cừu địch, không ai
đàm đạo với ai cả.

Sau Tử Nghi được lên làm tướng thay Tử Thuận, Quang Bật sợ Tử
Nghi hại mình, quả cảm đến nói rằng: "Phần tôi chết cũng cam tâm, nhưng
xin rộng lượng đừng hại đến vợ con tôi là kẻ vô tội."

Tử Nghi thấy nói chạy ngay lại, cầm tay Quang Bật thưa rằng: "Tôi
đâu dám đem lòng oán hận riêng mà nỡ hại ông. Hiện nay trong nước loạn
lạc, vua tôi lo và nhục, không ông thì không ai gánh vác nổi việc thiên
hạ."

Nói xong nước mắt ràn rụa, rồi lại lấy những điều trung nghĩa khuyên răn, và lập tức cất Quang Bật lên làm chức Tiết độ sứ.

Từ đó hai người tuyệt nhiên không chút nào ghen ghét, ngờ vực
nhau, chỉ cùng nhau một lòng đánh giặc, yêu dân, giúp vua trị nước.

LỜI BÀN:
Thù riêng cá nhân là việc nhỏ mọn, nghĩa công đối với cả nước là
việc rất trọng. Biết quên thù riêng để làm nghĩa công như Quách Tử Nghi,
Lý Quang Bật, thực là đáng khen vậy. Nghĩ đến thân, đến nhà trước, đến
quốc gia sau cũng là nghĩa, song nghĩa hẹp mà gọi là tư. Nghĩ đến quốc
gia trước, đến thân, đến nhà sau cùng là nghĩa song nghĩa rộng mà gọi là
công. Quốc gia hay, hay dở, một kẻ bình dân cũng có trách nhiệm, huống
chi là người gánh vác được việc quốc gia như Tử Nghi và Quang Bật. Ôi!
nước là cái thành để giữ thân, giữ nhà không biết trọng nước tức là
khinh thân, khinh nhà vậy. Tiếc thay cho những kẻ chức trọng, quyền cao,
đối với thân, với nhà, thì việc nhỏ mọn cũng lấy làm lo lắng quan tâm,
mà đối quốc gia thì việc dù to lớn đến đâu cũng xem thường, xem khinh,
chỉ thù hằn nhau, khuynh loát nhau, không biết đồng tâm hiệp lực lo liệu
việc dân việc nước, thật là lầm to vậy.

GIẢI NGHĨA:
Ðường: Một nhà thống trị nước Tàu 618-901 sau CN.

Cừu địch: Người thù hằn đối đầu với mình.

Ðàm đạo: Ðàm: bàn; đạo: nói.

Quả cảm: Bạo dạn không còn do dự e sợ gì.

Cam tâm: Cam: ngọt; tâm: lòng, vui lòng mà chịu việc gì thiệt hại khổ sở đến mình.

Việc thiên hạ: Ðây là việc cả nước.

Tiết độ sứ: Tên quan đời nhà Ðường được quyền tự chủ coi một địa phương về việc chính trị, lý tài.

Tuyệt nhiên: Thôi hẳn không còn một tí nào nữa.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 08:14

DUNG NGƯỜI ĐƯỢC BÁO

Vua Trang Vương nước Sở cho các quan uống rượu. Trời đã tối, đang
lúc rượu say, đèn nến bỗng gió tắt cả. Trong lúc ấy, có một viên quan
thừa cơ kéo áo cung nữ. Người cung nữ nắm lấy, giật đứt giải mũ, rồi tâu
với vua rằng: "Có kẻ kéo áo ghẹo thiếp. Thiếp giật được giải mũ. Xin
cho thắp đèn ngay để khám xem ai đứt giải mũ, thì chính là kẻ ghẹo
thiếp..."
Vua gạt đi nói: "Thôi! không làm gì! cho người ta uống rượu, để người ta
say, quên cả lễ phép, lại nỡ nào vì câu chuyện đàn bà mà làm sỉ nhục
người ta!"

Rồi lập tức ra lệnh rằng: "Ai uống rượu với quả nhân hôm nay mà không say đến bứt đứt giải mũ là chưa được vui".

Các quan theo lệnh, đều dứt giải mũ cả. Nên suốt tiệc hôm ấy, được vui vầy ổn thỏa.

Hai năm sau nước Sở đánh nhau với nước Tấn. Ðánh luôn năm trận,
mà trận nào cũng thấy một viên quan võ, liều sống, liều chết xông ra
trước và đánh rất hăng, làm cho quân Tấn phải lùi. Vì thế mà quân Sở
được. Trang Vương lấy làm lạ cho đòi viên quan ấy lại hỏi: "Quả nhân đãi
nhà người cũng như mọi người khác, cớ sao nhà ngươi lại hết lòng giúp
quả nhân khác người như vậy?"

Viên quan thưa rằng: "Thần rắp tâm muốn đem tính mệnh để hiến nhà
vua đã lâu. Mãi đến bây giờ mới gặp dịp báo đền nghĩa xưa, thực là may
cho thần lắm... Thần là Tưởng Hùng, chính là người trước bị đứt giải mũ
mà nhà vua không nỡ làm tội đấy".

Ðào Ngột (Sở Sử)

LỜI BÀN:
Ông vua không làm tội người công thần ghẹo cung nữ thực là có độ
lượng, bao dong được lỗi của người. Người ghẹo cung nữ không quên cái ơn
đã chịu, tìm cách để báo đáp, thực là có nghĩa, tỏ được cái bụng trung
thành với người gia ơn. Có vua ấy tất có tôi ấy, vua tôi như thế thì
nước đời nào mất được.

GIẢI NGHĨA:
Dung người được báo: Rộng lượng tha lỗi cho người, được người tìm cách báo đền.

Thừa cơ: Nhân dịp tốt.

Cung nữ: Con gái đẹp hầu vua ở trong cung.
Quả nhân: Tiếng vua tự xưng với thần hạ và lấy ý khiêm tốn là người ít đức.

Tấn: Một nước đời Xuân Thu, đến đời Chiến Quốc bị họ Hàn, họ
Triệu, họ Ngụy lấy mất và chia làm ba nước, ở vào tỉnh Sơn Tây và một
phần Trực Lệ bây giờ.

Hiến: Dâng, biếu.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 09 2012, 08:19

NÓI THÍ DỤ

Có người bảo vua nước Lương rằng: "Huệ Tử nói việc gì cũng hay
thí dụ. Nếu nhà vua không cho thí dụ, thì Huệ Tử chắc không nói gì được
nữa".
Vua bảo: "Ừ, để rồi ta xem".

Hôm sau, vua đến thăm Huệ Tử, bảo rằng: "Xin tiên sinh nói gì cứ nói thẳng đừng thí dụ nữa".

Huệ Tử nói: "Nay có một người ở đây không biết nỏ là cái gì, mới
hỏi tình trạng cái nỏ thế nào. Nếu tôi đáp rằng: Hình trạng cái nỏ giống
như cái nỏ, thì người ấy có hiểu được không?"

Vua nói: "Hiểu làm gì được".

"Thế nếu tôi bảo người ấy: Hình trạng cái nỏ giống như cái cung có cán, có lẫy, thì người ấy có biết được không?"

Vua nói: "Biết được".

Huệ Tử nói: "Ôi! Khi nói với ai là đem cái người ta đã biết làm
thí dụ với cái người ta chưa biết, để khiến người ta biết. Nay nhà vua
bảo tôi đừng thí dụ nữa thì tôi không sao nói được."

Huệ Tử.

LỜI BÀN:
Cái cung, cái nỏ khác nhau nhiều, nhưng lấy cái cung nói với
người đã biết cung để khiến cho biết được cái nỏ, thì may người ấy ý hội
cũng được ít nhiều. Phàm dạy bảo người ta điều gì, là cốt ý làm cho
người ta hiểu được điều ấy, mà muốn cho người ta dễ hiểu, không gì bằng
thí dụ, nghĩa là nhân cái người ta đã biết mà dd*a dạy vào cái người ta
chưa biết. Cái phương pháp giáo dục tối tân bây giờ "qui nạp" hay "phu
diễn" cũng lấy thí dụ làm cốt. Người ta đã nói: "Một quyển sách không có
thí dụ chỉ là một bộ xương mà thôi". Câu Huệ Tử nói: "Ðem cái người ta
đã biết làm thí dụ với cái người ta chưa biết để khiến người ta biết",
thực là ám hợp với cái lối học tối tân đời nầy.

GIẢI NGHĨA:
Lương: Một nước chư hầu mạnh đời Chiến Quốc, tức là nước Ngụy ở vào địa phận Hà Nam và Sơn Tây bây giờ.

Tiên sinh: Bực có tuổi, có tài, đạo đức, đáng dạy được mình. Hay dùng chỉ thầy dạy học hay người đáng quý.

Huệ Tử: Tên một thiên sách của Huệ Thi người thời Chiến Quốc, bạn với Trang Tử.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sun May 13 2012, 17:35

Ngu Công dọn núi

Phía nam Châu Ký, có hai quả núi Thái Hàng và Vương Ốc to bảy trăm dặm, cao muôn thước, cây cối rậm, ác thú nhiều, đi lại khó.
Ở chân núi có một cái nhà của ông lão tên là Ngu Công tuổi đã chín mươi.
Ngu Công thấy vì núi mà nhà ở chướng ngại, đường đi bất tiện, lấy làm bực tức. Một hôm cụ họp cả vợ con, người nhà lại bàn rằng:
- Ta muốn cùng lũ ngươi hết sức bạt phẳng hai quả núi này thì có nên không?
Ai nấy đều thuận. Chỉ có người vợ ngần ngại, hỏi vặn rằng:
- Sức ông không bạt nổi một cái gò, thì làm thế nào bạt được những hai quả núi? Mà dù cho có sức bạt được nữa, thì đất, đá định đem đổ đi đâu?
Ngu Công nói:
- Khuân đổ ra biển Đông.
Đoạn Ngu Công đem con cháu cùng cả họ ra phá núi, kẻ đục đá, người đào đất, kẻ đầu đội, người vai mang, hết ngày này sang tháng khác. Láng giềng có đứa bé mới tám tuổi, con người đàn bà góa, cũng xin đi làm giúp, hàng năm mới về một lần.
Gần miền có một ông lão khác, tên là Trí Tẩu thấy vậy, cười Ngu Công và can rằng:
- Sao khờ dại vậy! Mình thì tuổi tác, núi thì cao lớn, phá thế nào nổi!
Ngu Công thở dài nói:
- Ngươi không bền lòng. Bền lòng thì việc gì cũng phải được. Ngươi không bằng người đàn bà góa, đứa trẻ con thơ. Ta già, ta chết, đã có con ta. Hết đời con ta, đã có cháu ta, hết đời cháu ta đã có chắt ta, con con cháu cháu sinh hạ vô cùng mà núi thì bao giờ cũng vậy, lo gì không bạt nổi.
Trí Tẩu nghe nói, nín lặng, không trả lời.
Sau này vùng nam Châu Ký không có núi non chướng ngại, đi lại thuận tiện là nhờ có Ngu Công.
Liệt Tử

Lời bàn:

Ta không tưởng tượng rõ núi Thái Hàng và núi Vương Ốc to lớn thế nào. Ta chỉ biết ở cái đời Ngu Công bấy giờ chưa có máy móc tinh xảo như bây giờ, mà đã bạt được núi, thì giỏi thật. Lại không kể phải thuê từng hàng nghìn vạn người để làm, chỉ người trong một nhà, một họ và ít người lân cận giúp tay vào mà cũng làm nổi. Ôi! Nếu quả như vậy, thì cái gương kiên nhẫn của Ngu Công thực đáng để truyền lại mãi cho muôn nghìn đời về sau này. Vả chăng chỉ một câu Ngu Công nói với Trí Tẩu, cũng nên ghi nhớ lắm. Sự kiên tâm không phải chỉ hạn chế trong một đời, nhưng cứ tiếp luôn đời ấy, đời khác, theo đuổi mãi thì ở đời còn có gì gọi là khó được nữa. Ngu Công đây thật là người đại trí được ngu (người cực khôn, bề ngoài coi như ngu). Ngôn hành ông y như những câu sau đây cũng đều có ý khuyên chúng ta lập chí và kiên tâm để làm việc:
Trên đời chả có việc gì khó, chỉ tại tâm người ta không kiên nhẫn mà thôi.
Bí quyết thành công cốt ở nhất định không thay mỗi mục đích.
Đã có cái kiến thức can đảm phi thường, nhất quyết làm được sự nghiệp phi thường.
Đem sự hiểu biết tinh tường, dùng hết tâm trí bền bỉ, vận cả toàn lực tinh tiến vô cùng, thì có việc gì mà không làm được. Người ta sống một cách nay lần mai lữa, suốt đời không được việc gì, chỉ tại không có chí.
Ý chí kiên nhẫn có thể chinh phục được hết thảy các thứ tự nhiên trong vòng trời.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sun May 13 2012, 17:39

Mã Viện

Mã Viện mồ côi từ thuở nhỏ, tình cảnh rất nghèo khổ mà thật là người có chí lớn. Thường khi nói chuyện, Mã Viện cho rằng: "Làm trai lúc cùng khổ, chí càng phải bền; khi tuổi tác khí càng phải hăng".”
Mã Viện ra công, ra sức cày cấy, chăn nuôi, không bao lâu giàu có hàng ức triệu. Mà hình như chưa được phỉ chí, thường nói với người ta rằng: “Phàm làm nên giàu, mà có biết đem của thí chẩn cho người khốn cùng, thì mới là quí. Bằng không, thì chỉ làm tôi tớ đồng tiền, suốt đời canh giữ đồng tiền, chớ có ích gì.”
Sau Mã Viện đem hết tiền của chẩn cấp cho người nghèo, rồi ra làm quan giúp vua Quang Vũ nhà Hán. Tuổi bấy giờ đã già, mà cứ hay xin đi đánh Nam, dẹp Bắc. Mỗi khi thắng trận trở về, họ hàng bà con ra chào mừng đón rước thì Mã Viện nói rằng:”
- Làm tài trai nên chết ở chốn biên thuỳ, lấy da ngựa bọc thây mà chôn mới là đáng trọng; chớ ốm nằm xó giường, chết ở trong tay lũ trẻ nâng đỡ, thì có hay gì.”

Lời bàn:

Đối với nước Việt Nam ta, Mã Viện là một người cừu địch, đáng ghét. Nhưng ta cũng không nên, vì ghét mà không biết đến cái hay của người. Như Mã Viện mồ côi nghèo khổ mà trở nên giầu có, là người có chí lập thân đáng khen. Giàu có mà biết dùng của, đem của cấp cho kẻ khốn cùng, lại là người có chí cứu khổ đáng trọng. Có tuổi mà vẫn đem thân ra chốn chiến trường để tận trung báo quốc lại là một người có chí ái quốc đáng phục, thật không phụ cái tiếng anh hùng. Một người cùng khổ yếu đuối mà làm nên phú quí, lúc phú quí lại hiểu được cái nghĩa phú quí nên làm thế nào, thực rất đáng làm gương cho cả mọi người!

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sun May 13 2012, 18:06

CON CÚ MÈO VÀ CON CHIM GÁY

Con cú mèo gặp con chim gáy.
Chim gáy hỏi: "Bác sắp đi đâu đấy?"
Cú mèo nói: "Tôi sắp sang ở bên phương đông".
"Tại làm sao lại đi thế"?
"ở đây người ta nghe tôi kêu người ta ghét, cho nên tôi phải đi chỗ khác".
Chim gáy nói: "Bác có thế nào đổi tiếng kêu đi mới được. Chớ không đổi tiếng kêu, thì sang phương đông, người ta nghe tiếng, cũng lại ghét bác thôi, vì nhân tình đâu mà chả thế. Cứ như ý tôi, thì không gì bằng bác phải rụt cổ, thu cánh suốt đời không kêu nữa là hơn".

GIẢI NGHĨA:

Cú mèo: Loài chim dữ mắt như mắt mèo, đêm đi bắt các chim nhỏ và chuột để ăn.
Chim gáy: Chính chữ là cưu, loài chim gáy, đầu nhỏ đuôi ngắn mà cánh dài.
Nhân tình: Cái tình yêu ghét chung của loài người.

LỜI BÀN:

Cú kêu ra ma, cú ở phương tây, kêu người ta ghét, lấy gạch, ngói, mảnh sành ném. Cú tưởng sang ở phương đông, thì người ta ưa được, nhưng nếu tiếng kêu vẫn cứ như cũ, thì người phương đông tất cũng ghét chẳng khác gì người phương tây. Nếu cứ muốn người yêu, thì một là phải đổi tiếng kêu, hai là thôi hẳn không kêu nữa, chớ không phải đổi chỗ ở mà được. Bài nầy cốt ý nói người ác, thì đi đến đâu ai cũng cũng ghét, không đâu người ta dung. Muốn người ta yêu, thì phải cải ác, vi thiện, làm cho người ta đáng yêu mới được.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sun May 13 2012, 18:08

CON CÒ VÀ CON TRAI

Nước Triệu toan đánh nước Yên, Tô Tần, vì nước Yên, sang nói với vua nước Triệu là Huệ Vương rằng: "Vừa rồi tôi đi qua bên bờ sông Dịch Thủy, tôi trông thấy con trai đang há miệng phơi mình trên bãi, có con cò đâu đến, mổ ngay vào thịt trai. Trai liền ngậm miệng, cắp chặt lấy mỏ cò. Cò nói: "Hôm nay không mưa, ngày mai không mưa, thế nào trai cũng phải chết." Trai nói: "Hôm nay không rút được mỏ, ngày mai không rút được mỏ, thế nào cò cũng phải chết". Hai bên găng nhau, chẳng ai chịu ai. Bỗng đâu có người đánh cá đi qua, trông thấy chộp được cả trai lẫn cò... Nay mà nước Triệu đem quân sang đánh nước Yên, nước Yên tất phải chống lại. Hai bên đánh nhau lâu, hại người tốn của, chắc là suy yếu cả. Tôi e nước Tần thừa cơ ấy, đem quân chụp cả hai nước như người đánh cá chụp cả trai lẫn cò, thì lúc bấy giờ hối cũng không kịp. Dám xin nhà vua thử nghĩ kỹ lại xem".
Huệ Vương cho là nói phải, bèn đình việc đánh Yên.
(Chiến Quốc Sách)

GIẢI NGHĨA:

Triệu: Một nước thời Chiến Quốc ở vào tỉnh Trực Lệ và Sơn Tây bây giờ.
Yên: Một nước mạnh trong bảy nước thời Chiến Quốc, tức là Phụng Thiên, Trực Lệ và một phần phía bắc nước Triều Tiên (Cao Ly bây giờ).
Dịch Thủy: Tên một con sông qua Trực Lệ.
Tần: Nước mạnh đời Chiến Quốc ở vào địa phận Thiểm Tây bây giờ.
Thừa cơ : Nhân dịp tốt.
Hối : Ân hận, ăn năn, khi mình đã nghĩ hay làm một việc gì không phải.
Ðình: Thôi không làm việc gì nữa.
Chiến Quốc Sách: Bộ sách còn gọi là Trường đoản thư của Lưu Hướng đời Hán làm ghi chép những việc về đời Chiến Quốc.

LỜI BÀN:

Trai, cò vì găng nhau mà hai con cùng bị hại trong tay người đánh cá. Cái bài "Bạng duật tương tri, ngư ông đắc lợi" nầy cũng như nhiều bài trong các sách tây: Còn cò và hai người tranh nhau", "Con khỉ chia phó mát cho hai con mèo..." đều có ý khuyên người ta không nên tranh giành chọi lẫn nhau. Hai nước tranh nhau, thì hao người, tốn của tai hại đã đành. Hai người tranh nhau thì tất sinh ra kiện cáo. Mà "vô phúc đáo tụng đình", thua được chưa biết thế nào, hãy biết có bao nhiêu thầy kiện, thầy cò những phường tham nhũng ở giữa thời cơ dòm dỏ để cầu lợi, rất thiệt hại cho cả hai bên. Vậy ta chẳng nên găng nhau, chống nhau làm gì. Nhỏ thì tốn tiền. Lớn thì hại nhà, lớn nữa thì hại nước. Ta phải lấy câu "Dĩ hòa` vi quý" mà cư xử nhún nhường nhau là hơn.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sun May 13 2012, 18:09

HỒ MƯỢN OAI HỔ

Vua Tuyên Vương làm vua cả nước Sở. Chiêu Hề Tuất chỉ là một người bầy tôi vua Tuyên Vương. Thế mà người phương bắc ai nghe thấy nói Chiêu Hề Tuất cũng phải kinh sợ. Vua lấy làm lạ, một hôm, hỏi quần thần là vì cớ làm sao. Không ai trả lời nổi. Chỉ có Giang Nhất thưa được rằng: "Con hổ hay bắt các giống thú để ăn thịt. Một hôm bắt được con hồ, hồ bảo: "Liệu đó! Chớ có động chạm đến ta mà chết ngay bây giờ. Ta là Trời sai xuống, cầm quyền coi hết cả bách thú. Ngươi mà ăn thịt ta, là người trái mệnh trời, hại đến thân ngay lập tức. Không tin, thử để ta đi trước, ngươi theo hầu sau, xem có con thú nào trông thấy ta mà không sợ hãi, tìm đường trốn cho mau không!" Hổ cho hồ là nói thật, bèn theo hồ đi. Quả nhiên bách thú trông thấy đều sợ mà chạy cả. Hổ vẫn không biết rằng bách thú đều sợ mình mà chạy, cứ tưởng là sợ hồ. Nay nhà vua nước mạnh, quân nhiều mà vua giao cả quyền thế cho Chiêu Hề Tuất, người phương bắc sợ Chiêu Hề Tuất, nhưng kỳ thực là sợ vua cũng như bách thú sợ hổ vậy".
(Chiến Quốc Sách)

Giải Nghĩa:

Hồ : Loài vật rừng bụng thon, tai dài, mõm nhọn, đuôi xù hay bắt gà vị ăn có tiếng là con vật tai quái, giảo hoạt. Xưa nay nhiều người dịch hồ là cáo.
Sở : Một nước lớn thời Xuân Thu ở vào vùng Hồ Bắc, Hồ Nam bây giờ.
Người phương bắc : Chỉ những người ở phía bắc nước Sở lúc bấy giờ.
Quần thần : Các quan.
Bách thú : Bách: một trăm, chỉ tất cả các vật.
Mệnh trời : Ðây là mệnh trời sai xuống làm một việc gì.
Quyền thế : Quyền hành, thanh thế, cài đáp người tạ

Lời Bàn:

Bài nầy cũng như bài ngụ ngôn "Lừa đội lốt sư tử" cốt ý nói những kẻ thần hạ mượn quyền thế người trên để hống hách dọa nạt người ta. Nhưng nếu người ta không biết, thì người ta còn sợ, chứ khi "hổ mà thèm cỏ, lừa mà thò tai" thì chẳng những người ta đem lòng khinh bỉ, mà người ta còn làm cho đê nhục để cho bõ ghét.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sun May 13 2012, 18:11

THẬP BÌ NÓI CHUYỆN VỚI HUỆ VƯƠNG

Vua Huệ Vương nước Ngụy hỏi Thập Bì rằng: "Ngươi nghe người ta cho quả nhân là thế nào"?
Thập Bì thưa: "Thần nghe người ta cho nhà vua là nhân từ và hay gia ơn lắm."
Vua vui mừng hớn hở nói rằng: "Như thế thì cái công đức của quả nhân được đến thế nào"?
Thập Bì nói: "Cái công đức ấy rồi đến mất nước".
Vua ngạc nhiên hỏi: "Nhân từ và hay gia ơn làm làm việc thiện mà làm việc thiện đến nỗi mất nước là nghĩa thế nào"?
Thập Bì thưa: "Vua mà nhân từ thì bất nhẫn trừng phạt; vua hay gia ơn, thì chỉ thích ban thưởng. Tính đã bất nhẫn, thì có kẻ tội cũng không trị; tính hay ban ơn, thì kẻ vô công cũng được thưởng. Ðến kẻ có tội không phải phạt, kẻ vô công cũng được thưởng, thì mất nước cũng không có gì là lạ.
Hàn Phi Tử

Giải Nghĩa:

Quả nhân: Tiếng vua tự xưng với thần hạ và lấy ý khiêm tốn là người ít đức.
Nhân từ : Nhân đức, từ bi, có bụng tốt hay làm điều lành.
Gia ơn: Làm cho người ta được nhờ, được khỏi khổ, được sung sướng, đây là nói hay ban ơn cho cái nầy cái nọ.
Công đức: Công việc lành giúp cho người ta; đức: lòng lành nghĩ đến người tạ
Thiện : Lành, chỉ những sự làm có nhân đức.
Bất nhẫn: Không nỡ làm thẳng tay, có bụng ái ngại.
Vô công: Không có công lao.

Lời Bàn:

Nhân đức vốn là hay, tuy vậy cũng có cái nhân đức của kẻ trượng phu, cái nhân đức của người đàn bà. Ông vua cầm quyền một nước mà nhân đức như đàn bà, thương kẻ có tội, thưởng kẻ vô công, thì giữ sao cho trong nước trị an được. Phàm chừng các đức tính mà tăng lên quá độ, là hóa ra dở cả. Cho nên cứ cầm cân giữ mực thăng bằng phải chăng, có lý lại có tình, có ân lại có uy, thì mới là đạo trung dung được.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sun May 13 2012, 18:12

MẠNH THƯỜNG QUÂN VÀO NƯỚC TẦN

Mạnh Thường Quân là một nhà nghĩa hiệp nước Tề, muốn sang nước Tần, để du thuyết. Có hàng nghìn người can ngăn mà không được. Sau Tô Tần đến can. Mạnh Thường Quân bảo rằng: "Việc người thì ta đây không còn sót gì nữa, chỉ có việc quỉ thần là ta chưa được rõ mà thôi".
Tô Tần nói: "ấy chính tôi lại đây không phải là để nói việc người, tôi cốt định đem việc quỉ thần nói để ông nghe".
Mạnh Thường Quân nói: "ừ, thế nói ta nghe".
Tô Tần nói: "Vừa rồi tôi lại đây, đi qua con sông, tôi thấy một pho tượng đất nói chuyện với một pho tượng gỗ. Tượng gỗ bảo tượng đất: "Ngươi là đất nặn thành hình, đến mùa mưa, nước sông lên ngập lụt thì ngươi bở tan ra mất". - Tượng đất nói: "Ta có tan ra nữa, ta vốn là đất, thì đất lại hoàn đất mà thôi. Chớ như ngươi là gỗ tạc thành hình, nước tràn ngập lên, thì chưa biết ngươi trôi giạt vào đâu mà rồi ra thế nào ... Nay nước Tần là nước hiểm trở, vua Tần là vua bạo ngược, nếu ông vào đấy thì chửa biết có ra thoát được không".
Mạnh Thường Quân nghe nói, bèn thôi không sang nước Tần nữa.

Giải Nghĩa:

Mạnh Thường Quân : Con vua nước Tề thời Chiến Quốc, họ Ðiền tên Văn làm tướng nước Tề có tiếng là người nghĩa hiệp, trong nhà lúc nào cũng tiếp đãi đến vài nghìn người khách.
Nghĩa hiệp : Người thẳng tính thích điều phải, hay giúp người hèn yếu, chống lại kẻ cường quyền.
Tần: Tên nước đời Xuân Thu (tức là tỉnh Thiểm Tây bây giờ) đến đời Thủy Hoàng, nước Tần chiếm được cả sáu nước mà thống nhất thiên hạ.
Du thuyết : Nhà ngôn luận giỏi đời Chiến Quốc thường dùng lời biện bác mà làm cho người ta xiêu lòng phải nghẹ
Tô Tần : Người thời Chiến Quốc, là một nhà du thuyết giỏi, có công đi liên hợp được sáu nước để chống lại nước Tần.
Quỉ thần : Quỉ: Bậc thiêng liêng ở dưới đất tức là người chết; Thần: Bậc thiêng liêng ở trên trời. Mạnh Thường Quân thấy Tô Tần đến, đột ngột đem chuyện quỉ thần hỏi, có ý làm cho khó khăn Tô Tần không nói ra làm sao được nữa. Không ngờ Tô Tần ứng biến lanh, lấy ngay chuyện quỉ thần làm ví dụ mà nói đến mình.
Hiểm trở : Núi cao, sông sâu ngăn trở, đi lại hiểm nghèo.

LỜI BÀN:

Mạnh Thường Quân cậy là tài giỏi, trước đã không chịu nghe ai, mà sau lại nghe Tô Tần, là vì Tô Tần thuyết lý đến nơi không còn sót nước gì. Bài ngụ ngôn của Tô Tần thực là một bài học cho những kẻ có tính mạo hiểm mà không biết liệu sức mình. Mạo hiểm là một tính hay, nhưng phải có biết mình, biết người thì mới thành được việc mà không đến nỗi thất bại.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sun May 13 2012, 18:13

THAM LỢI TRƯỚC MẮT, QUÊN HẠI SAU LƯNG

Vua Ngô muốn đem quân đi đánh nước Kinh. Ðã nhiều người can ngăn, vua nhất định không nghẹ Sau lại hạ lệnh rằng: "Ai can ta đánh Kinh thì phải xử tử".
Có một viên quan trẻ tuổi muốn can ngăn mà không dám nói, luôn ba ngày, cứ sáng sớm cầm cung, tên đứng vườn sau nhà vua, sương xuống ướt đầm cả áo.
Hôm thứ ba, vua gặp mới hỏi rằng: "Ngươi đến đây làm gì mà để sương xuống ướt cả áo như thế"?
Viên quan thưa rằng: "Trong vườn có một cây cổ thụ. Chót vót trên ngọn cây có con ve sầu, hút gió, uống sương, ra rích kêu cả ngày, tưởng đã được yên thân lắm. Biết đâu đằng sau có con bọ ngựa, đang giơ hai càng chực bắt. Chính con bọ ngựa muốn bắt con ve sầu, lại biết đâu đằng sau có con chim sẻ nghểnh cổ chực mổ. Chính con chim sẻ muốn bắt con bọ ngựa, lại biết đâu dưới gốc cây có tôi cầm cung tên chực bắn. Chính tôi đây muốn bắt con chim sẻ, mà không biết sương xuống ướt đầm cả áo... Như thế đều là chỉ vì tham cái lợi trước mắt mà quên hẳn cái hại ở ngay sau lưng vậy".
Vua nghe nói tỉnh ngộ bèn thôi không đánh nước Kinh nữa.

Thanh Lê Tử

Giải Nghĩa:

Ngô: Tên nước thời Xuân Thu, bây giờ ở vào địa phận phía nam sông Hoài, sông Tử cho đến tỉnh Thiết Giang.
Kinh: Cũng là tên nước Sở.
Xử tử: Xử tội chết.
Cổ thụ: Cây sống đã lâu năm.
Tỉnh ngộ : Biết rằng mình mê muội và hiểu thấu lẽ phải trái.

LỜI BÀN:

Ve sầu ở cao tưởng được yên thân, ngờ đâu có bọ ngựa muốn bắt ve sầu; bọ ngựa lại ngờ đâu có chim sẻ muốn bắt bọ ngựa, chim sẻ lại ngờ đâu có người muốn bắt chim sẻ, người bắt chim sẻ lại ngờ đâu sương xuống ướt đầm áo! Thế mới hay ở đời, chẳng nói chi một loài người, đến cả muôn loài, cũng chỉ rình hại lẫn nhau, nuốt lẫn nhau mà thôi. Nhưng biết đâu, trong khi mình muốn nuốt người, lại có kẻ khác muốn nuốt mình, mình chỉ ham mê trục cái mối lợi trước mắt mà không phòng bị cái tai hại sau lưng. Mà khi tai hại nó đã xẩy đến, thì chẳng những không thấy lợi đâu, lại thiệt thân mình trước. Cho nên người khôn thấy cái lợi, thì lo cả đến cái hại, lợi bất cập hại, thì không bao giờ làm.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sun May 13 2012, 18:16

TRƯỚC KHI ĐÁNH NGƯỜI, PHẢI BIẾT GIỮ MÌNH

Văn Công nước Tấn đem quân sang đánh nước Vệ. Giữa đường gặp một ông lão đang bừa ruộng, cứ ngửng mặt lên trời cười khanh khách mãi. Văn Công cho đòi lại, hỏi: "Ngươi cười cái gì thế"?
Ông lão thưa rằng: "Tôi cười người láng giềng nhà tôi. Anh ta đưa vợ đi chơi nhà bà con. Giữa đường gặp người con gái hái dâu, anh ta thích quá lén vợ, rẽ xuống ruộng dâu, nói chuyện với người con gái. Một chốc, ngoảnh lại xem vợ đi đến đâu, thì thấy một chàng đang vẫy vợ anh ta đi. Ấy, câu chuyện chỉ có thế, tôi nghĩ mà tôi không nhịn cười được".
Văn Công nghe nói, tự nhiên tỉnh ngộ, kéo quân về. Về chưa đến nơi, thì đã thấy báo có giặc ngoài vào xâm phạm trên mạn bắc trong nước.

(Liệt Tử)

Giải Nghĩa:

Tấn : Một nước đời Xuân Thu, đến đời Chiến Quốc bị họ Hàn, họ Triệu, họ Ngụy lấy mất và chia làm ba nước, ở vào tỉnh Sơn Tây và một phần Trực Lệ bây giờ.
Văn Công: Vua giỏi nước chư hầu đời Xuân Thu, đứng vào bực ngũ bá.
Vệ: Tên một nước thời Xuân Thu ở vào vùng tỉnh Trực Lệ và Hà Nam bây giờ.

LỜI BÀN:

Phàm cái gì mình thích, tất người ta cũng thích. Nếu cứ theo lòng dục mà vơ nắm gấp mười không phòng bị thì có khi xôi hỏng bỏng không, chẳng những không lấy được gì của người ta, mà mình có gì cũng mất vào tay người ta nữa. Việc nước cũng thế, đi đánh nước ngoài mà không nghĩ giữ nước nhà, thế là bỏ nước mình cho giặc vậy.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 15 2012, 08:08

KHÔNG NÊN SÁT PHẠT LẦN NHAU

Văn Quân đất Lỗ Dương sắp đem quân sang đánh nước Trịnh. Mặc Tử nghe thấy, đến can, nói rằng: "Ví bây giờ trong đất Lỗ Dương nầy, tỉnh lớn đánh tỉnh nhỏ, nhà lớn đánh nhà nhỏ giết người lấy của lẫn nhau, thì nhà vua nghĩ thế nào"?
Văn Quân nói: "Bao nhiêu người ở Lỗ Dương đều là tôi con của ta cả. Ví tỉnh lớn đánh tỉnh nhỏ, nhà lớn đánh nhà nhỏ, để cướp lẫn nhau, thì ta tất đem trị tội thật nặng".
Mặc Tử nói: "Bao nhiêu người trong thiên hạ đều là tôi con của Trời cũng như bao nhiêu người trong đất Lỗ Dương là tôi con của nhà vua; nay nhà vua đem quân đánh Trịnh, thì há lại tránh khỏi được vạ trời hay sao"!
Văn Quân nói: "Sao tiên sinh lại ngăn ta đánh Trịnh. Ta muốn đánh Trịnh là thuận cái chí của trời. Vua nước Trịnh ba đời giết cha, trời đã ra tai, làm mất mùa ba năm. Nay ta phải giúp trời mà giết Trịnh".
Mặc Tử nói: "Vua nước Trịnh ba đời giết cha, trời đã ra tai, làm mất mùa ba năm, trời phạt như thế cũng là đủ. Nay nhà vua lại còn đem quân đánh Trịnh, mà nói rằng: "Ta đánh Trịnh là ta thuận ý trời", thì là nghĩa thế nào? Ví như ngay đây có một đứa con ngang ngạnh, cha nó đã cầm roi đánh nó, người cha bên láng giềng lại còn vác gậy ra đánh hôi, bảo rằng: "Ta đánh nó là thuận cái chí của cha nó". Nói như thế, thì có nghe được không?"
(Mặc Tử)

GIẢI NGHĨA:

Lỗ Dương: Tên một ấp lớn của nước Sở về thời Xuân Thu, tức là huyện Lỗ Sơn tỉnh Hà Nam bây giờ.
Thiên hạ: Ðất dưới gầm trời, tức là cả thế giới. Người Tàu trước thường cho thiên hạ là chỉ có nước Tàu và mấy xứ ở chung quanh thôi.
Chí: Tâm để vào việc gì.
Ra tai: Làm cho thiệt hại khổ sở như lụt, đại hạn, bão, dịch lệ, đói kém, loạn lạc.
Ngang ngạnh: Không vâng lời, bướng, chống lại.

LỜI BÀN:

Khi mình cậy sức, cậy nhiều, cậy khôn, cậy tài mà hà hiếp kẻ kém mình, thường mình cứ hay viện lẽ nọ, cớ kia, để như cho mình là phải mà che mắt thế gian, lấp miệng thiên hạ. Nhưng dù viện lẽ gì cớ gì, cũng vẫn không được chánh đáng. Danh bất chính thì ngôn bất thuận. Mình đã rắp tâm đè nén người ta, tham lấy của người ta, là mình làm điều phi nghĩa rồi, không bao giờ rửa sạch được cái ô danh nữa. Làm việc bậy mà lấy câu nói phải để tế toái đi, có khác gì lấy vóc gấm phủ ngoài cái cành khô hay tượng đất mà bảo người ta là thần thánh đấy.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 15 2012, 08:13

DIỀU GỖ

Mặc Tử làm cái diều gỗ, ba năm mới xong. Lúc thả cho bay, được một hôm thì diều hỏng.
Học trò khen rằng: "Thầy làm diều gỗ mà bay được thật là khéo"!
Mặc Tử nói: "Ta làm cái diều ba năm mới xong, diều bay mới được một ngày đã hỏng, cho là khéo thế nào được! Sao bằng người làm cái xe gỗ chỉ tốn một ít công, không hết một buổi, mà chở được nặng, đi được xa, dùng được lâu năm. Có thế mới gọi là khéo".
Huệ Tử nghe câu chuyện, bảo: "Mặc Tử nói thế thật là người khéo".

(Mặc Tử)

GIẢI NGHĨA:

Diều gỗ : Cái diều làm bằng gỗ.

LỜI BÀN:

Diều gỗ mà bay được, ai không chịu là khéo ? Nhưng công làm mất ba năm, dụng chỉ được một ngày, thì cái dụng tưởng không bổ với cái công. Cho nên Mặc Tử, vốn là người tiết kiệm, chỉ vụ sự làm ăn thiết thực, không cần sự văn hoa vô dụng, ý cho một gì sở dĩ gọi là khéo, không phải chỉ là việc làm tinh xảo hơn người, nhưng cốt phải lợi dụng được việc cho người trước. Huệ Tử khen Mặc Tử là cũng theo cái lý thuyết ấy. Tuy vậy, xét ra ở đời cái khéo và cái dùng không cần gì cứ phải đi đôi với nhau. Thường cái khéo, cái đẹp không cần là hữu dụng hay vô dụng: miếng gỗ trạm cái tranh vẽ, giọng hát bài đàn chỉ có khéo, không có thiết dụng mà thực là có ích cho người lắm.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 15 2012, 08:16

LÁ DÓ

Nước Tống có người lấy ngọc , tỉa làm một cái lá dó ba năm mới xong. Cái lá làm rất khéo; sống, cuống, cạnh sắc, lông tơ, màu mỡ giống như hệt, đem trộn với những lá dó thật, không ai phân biệt được nữa.
Người ấy đem cái lá dâng vua Tống. Vua khen là khéo, cấp lương bổng cho.
Tử Liệt Tử nghe thấy chuyện, nói rằng: "Giá bây giờ những cây cối trong khoảng trời đất ba năm mới một được cái lá, thời dễ không có mấy cây có lá nữa"!
(Liệt Tử)

GIẢI NGHĨA:

Lá dó : Lá cây dó dùng để làm giấy, gần giống như lá dâu, nhưng xù xì và ram ráp hơn.
Phân biệt : Chia rẽ, tách bạch.
Lương bổng : Thóc gạo hay tiền bạc cấp để trả công cho ai.

LỜI BÀN:

Bài nầy cũng gần một ý như bài trên (Diều gỗ, bài thứ 57), nói sự khôn khéo chỉ làm trò chơi được một lúc, không đáng chuộng bằng sự thực dụng làm lợi cho mọi người lâu dài. Song tay người làm ra mà giống được như tạo hóa thì thật là khôn khéo. Mỹ thuật xưa nay thường lấy sự bắt chước hệt được như hóa công làm mục đích. Liệt Tử vốn là một nhà Lão học, thì lại cho cái cảnh tự nhiên là đẹp hơn cả, chỉ một cái cảnh ấy cũng làm cho con người được đủ hưởng thụ vui sướng.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 15 2012, 08:18

CHỮ TÍN

I CÁI ĐỈNH

Nước Lỗ có một cái đỉnh rất quí. Nước Tề bắt phải đem dâng. Vua Lỗ tiếc lắm, cho làm một cái đỉnh giả đưa sang.
Vua Tề bảo: "Phải có Nhạc Chính Tử đem đỉnh sang nói, thì ta mới tin".
Vua Lỗ cho gọi Nhạc Chính Tử đến, bảo đi.
Nhạc Chính Tử hỏi: "Sao không đưa cái đỉnh thật"?
Vua Lỗ nói: "Ta quí cái đỉnh ấy lắm".
Nhạc Chính Tử thưa: "Nhà vua quí cái đỉnh ấy thế nào, thì tôi quí cái đức "Tín" của tôi như thế".
Sau vua Lỗ phải đưa đỉnh thật, Nhạc Chính Tử mới chịu đi.

HÀN TỬ

II THANH GƯƠM

Quí Trát là con vua nước Ngô đi du lịch các nước. Khi qua nước Từ vào thăm vua Từ. Vua Từ thấy Quí Trát có thanh gươm báu, muốn xin, mà chưa dám nói. Quí Trát trong bụng cũng định cho, mà chưa dâng được, vì cuộc du lịch chưa xong. Khi ở nước Tần về, thì vua Từ đã mất rồi. Quí Trát không biết làm thế nào, đành phải đem thanh gươm đến treo chỗ gốc cây bên mộ vua Từ, rồi mới về.

(Sử ký)

GIẢI NGHĨA:

Lỗ: Một nước chư hầu nhở thời Xuân Thu Chiến quốc, ở vào địa phận tỉnh Sơn Ðông bây giờ.
Tề: Một nước chư hầu lớn, thời Xuân Thu Chiến quốc cũng ở vào địa phận tỉnh Sơn Ðông bây giờ.
Nhạc Chính Tử: Người nước Lỗ thời Xuân Thu, học trò giỏi thầy Tăng Tử.
Quí Trát : Con út vua Ngô, một bực danh nhân thời Xuân Thụ
Du lịch: Ði chơi trải qua nhiều nơi để xem nhân dân phong tục.
Ngô: Tên nước thời Xuân Thu, bây giờ ở vào địa phận phía nam sông Hoài, sông Tử cho đến tỉnh Thiết Giang.

LỜI BÀN:

Nhạc Chính Tử không chịu đem đỉnh giả, Quí Trát không chịu về không cho gươm, đều là những người biết trọng chữ "Tín" cả. Giả không nói là thật đã quí, mới hứa trong bụng mà cố làm cho được, lại quí hơn nữa. Ôi! xưa nay chữ tín có giá biết ngần nào! Chữ tín liệt rõ trong ngũ thường người ở đời giao thiệp cốt lấy chữ tín làm chủ. Cho nên cổ nhân có những câu như: "Nhân vô tín bất lập" (Khổng Tử) nghĩa là người không có tín thì không đứng được ở đời.
"Tín vì quốc chi bảo" (Tấn Văn Công) nghĩa là tín là cái báu của cả nước.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 15 2012, 08:21

TỰ LẤY LÀM KHOAN KHOÁI

Ðức Khổng Tử đi chơi núi Thái Sơn, gặp ông Vịnh Khải Kỳ ngao du ở ngoài đồng, mặc áo cừu thắt lưng dây, tay gảy đàn dầm, vừa đi vừa hát.
Ðức Khổng Tử hỏi: "Tiên sinh làm thế nào mà thường vui vẻ thế"?
Ông Vịnh Khải Kỳ nói: "Trời sinh muôn vật, loài người quí nhất, mà ta được làm người, đó là một điều đáng vui. Trong loài người, đàn ông quí hơn đàn bà, mà ta được làm đàn ông, đó là hai điều đáng vui. Người ta sinh ra có người đui què, có người non yểu, mà ta hoàn toàn khỏe mạnh nay đã chín mươi tuổi; thế là ba điều đáng vui... Còn cái nghèo là sự thường của thế gian, cái chết là sự chết của đời người. Ta nay xử cảnh thường, đợi lúc hết, thì có gì là lo buồn"?
Ðức Khổng Tử nói: "Phải lắm! Tiên sinh thế là biết cách tự làm cho khoan khoái mà hưởng sự vui thú ở đời".
(Liệt Tử)

GIẢI NGHĨA:

Thái Sơn : Tên một dải núi cao ở tỉnh Sơn Ðông.
Ngao du: Ðang chơi ngắm phong cảnh.
Khoan khoái: Dễ chịu thênh thang, vui vẻ.

LỜI BÀN:

Cái sung sướng ở đời thực không biết lấy gì mà đo lường, không biết ở đâu mà tìm được. Ông vua sang giàu nhứt bực, mà không biết sung sướng, người chăn dê, cái áo lót mình không có, mà lấy làm sung sướng cũng như Vinh Khải Kỳ đây, chỉ được làm người, sinh làm đàn ông, không ốm đau tàn tật, cũng đủ lấy làm sung sướng. Thế mới hay cái sướng không ở đâu xa, mà ở ngay trong mình, không ở sự giàu sang, mà ở trong tâm yên vui, hễ biết sung sướng thì được sung sướng, biết thỏa cái số phận mình, nói tóm, biết "trí túc" ấy là sung sướng đó. Chớ những kẻ tham lam không chừng, mê man quá độ, thì bao giờ biết sướng thân được!

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 15 2012, 08:27

NGƯỜI KHÔN SỐNG LÂU

Vua Ai Công nước Lỗ hỏi Ðức Khổng Tử: "Người khôn có sống lâu không"?
Ðức Khổng Tử đáp: "Có. Khôn thì sống lâu, chớ dại thì sống lâu sao được! Người ta có ba thứ chết, tự mình làm cho mình chết, chớ không phải số mệnh đang chết mà chết.
Ăn uống không có chừng mực, thức ngủ không có điều độ, làm lụng khó nhọc quá, lười biếng chơi bời quá, người như thế phải chết về bệnh tật.
Phận là người dưới, mà can phạm người trên, lòng tham muốn không chừng, tính yêu cầu không chán, người như thế thì chết về hình pháp.
Mình ngu, mà kình địch người khôn, mình yếu, mà khinh bỉ người mạnh, không biết lượng sức mình mà cứ giận dữ làm liều, người như thế thì chết về binh đao.
Ba thứ chết ấy, thực không phải là số mệnh, chỉ tự mình giết mình mà thôi".
(Hàn Thi ngoại truyện)

GIẢI NGHĨA:

Số mệnh: Cái phận hay, dở, may rủi mà trời đã định cho mình.
Can phạm: Làm việc gì trái pháp luật mà động chạm đến người trên.
Kình địch: Không chịu ai, muốn chọi với người tạ
Lượng: Ðắn đo mà biết.
Hình pháp: Những luật, những phép, người ta đặt ra để bắt buộc và trừng trị những kẻ can phạm.

LỜI BÀN:

Xưa nay ta vẫn cho khôn ngoan thì chóng già, ngu xuẩn thì sống lâu; là lấy lý rằng: người khôn dùng trí, dùng sức nhiều, thì chóng suy; người ngu chỉ ăn no ngủ kỹ, không lo lắng gì, thì sống lâu. Nhưng xét một mặt khác, thì trái hẳn lại; khôn thì sống, dại thì mái, khôn ăn người, dại người ăn. Như Ðức Khổng Tử đáp vua Ai Công đây chính là ngụ cái ý đó. Ôi! sống chết tùy tại mệnh trời, nhưng thường khi người cũng có phần vào đấy; lắm người chỉ ngu xuẩn, không giữ gìn vệ sinh, không hiểu pháp luật, không biết tự lượng mình mà thành không đáng chết, cũng phải chết. Chết như thế, cũng là chết uổng nên thương, thương vì ngu dại.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Tue May 15 2012, 08:29

VỢ RĂN CHỒNG

Án Tử làm tướng nước Tề, một hôm đi việc quan, có tên đánh xe theo hầu.
Vợ tên đánh xe dòm qua khe cửa, thấy chồng tay cầm cái dù, tay cầm dây cương, mặt vác lên trời, dương dương tự đắc.
Lúc chồng về nhà, nàng xin bỏ nhà ra đi. Chồng hỏi: "Tại làm sao"?
Nàng nói: "Án Tử, người gầy thấp bé nhỏ làm đến tướng nước Tề, danh tiếng lừng lẫy khắp thiên hạ, thế mà thiếp xem ông vẫn có ý trầm trọng, khiêm nhường, như chửa bằng ai. Chớ như chàng, cao lớn đẫy đà chỉ mới làm được tên đánh xe tầm thường hèn hạ; thế mà thiếp xem chàng đã ra dáng lấy làm vinh hạnh, tưởng không ai bằng nữa, nên thiếp xin bỏ chàng, thiếp đi".
Từ hôm ấy, tên đánh xe bỏ được cái bộ vênh váo, chữa được cái tính nông nổi. án Tử thấy thế lấy làm lạ, hỏi, tên đánh xe đem việc nhà kể lại, Án Tử bèn cất cho làm đại phu.
(Án Tử Xuân Thu)

GIẢI NGHĨA:

Dương dương tự đắc : Vênh váo lên mặt ta đây kẻ giờ.
Gầy thấp bé nhỏ: Án Tử là người lùn, cao không đầy sáu thước (Tàu).
Trầm trọng : Sâu sắc, chín chắn.
Vinh hạnh : Vẻ vang, may mắn.
Ðại phu: Chức quan thời cổ dưới quan Khanh, trên Sĩ.

LỜI BÀN:

Tên đánh xe của Án Tử thực là sang vì vợ, nhờ được vợ giỏi, biết lấy cái địa vị hèn hạ, cái dáng bộ ngông nghênh của chồng làm xấu hổ, mà sửa được tâm tính chồng và thành được thân danh cho chồng. Tiếc thay ở đời bây giờ, có biết bao nhiêu kẻ chỉ làm môn hạ người ta, đã vênh váo lên mặt, nghênh ngang tự đắc như tên đánh xe, mà lại không có được những người vợ, như vợ tên đánh xe để khuyên răn lấy chồng, làm cho chồng biết tự sỉ mà phấn chí tu tỉnh cho ra người.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 16 2012, 18:35

BÀ HUYỆN CAN ĐẢM

Ðời nhà Ðường giặc Lý Hy Liệt đã đánh được Châu Biện, kéo đến đánh huyện Hạng Thành. Quan huyện Hạng Thành là Lý Khản muốn chạy trốn. Bà huyện họ Dương nói: "Giặc đến cướp thành thì phải hết sức giữ thành, giữ mà không được thì phải liều chết với thành, nay ông lại chực trốn, là nghĩa làm sao. Bây giờ cứ mộ quân cho nhiều, khao thưởng cho to, thiếp tưởng còn có thể giữ được thành".
Nói rồi, chính bà huyện hội họp cả nha lệ, sĩ dân lại hiểu dụ rằng: "Quan huyện là chủ các ngươi thật, song chẳng qua chỉ ở đây độ năm, ba năm, rồi cũng thiên đi nơi khác, không liên can lắm bằng các người sinh trưởng ở đất nầy, gây dựng cơ nghiệp ở đất nầy, mồ mả ông cha cũng ở đất nầy. Vậy sống, chết, các ngươi cũng phải hết sức mà giữ lấy thành thì mới được".
Ai nấy nghe đều cảm động, rơm rớm nước mắt và đoạn xin liều chết để cố giữ thành. Bà huyện hạ lệnh rằng: "Ai lấy gạch đá đánh được giặc, thưởng tiền một nghìn, ai lấy gươm giáo giết được giặc, thưởng tiền một muôn."
Tất cả được hơn một trăm người kéo nhau ra giữ thành, chống lại với giặc. Bà huyện thân đi trông nom lương thực cho quân lính. Khi giao chiến, quan huyện phải một mũi tên, lùi về, ý không muốn đánh nữa. Bà huyện giận nói: "Ông không ở đây, thì ai chịu liều chết? Cho ông giữ thành mà có chết nữa lại chẳng hơn chết ở xó giường ư"?
Ông huyện nghe cảm kích, hăng hái hơn trước, lại chạy lên thành, liều đánh một trận nữa, quân giặc túng thế phải kéo đi. Huyện Hạng Thành nhờ thế được an toàn. (Ðường Thư Liệt Nữ truyện)

GIẢI NGHĨA:

Ðường : Một nhà thống trị nước Tàu 618-901 sau Th. Ch.. Lý Hy Liệt : Người Liêu Tây đời vua Ðức Tôn nhà Ðường sau làm quan Tiết Ðộ Sứ.
Khao thưởng: Cho ăn uống rồi ban đồ vật gì để khen ngợi quan quân.
Thiếp: Tiếng vợ tự xưng mình khi nói với chồng.
Nha lệ : Nha: những lại làm việc công giúp quan; lệ: lính các đội để sai đi việc quan.
Sĩ dân : Những dân cho học tập chữ nghĩa.
Hiểu dụ : Nói rõ cho ai nấy đều hiểu.
Thiên: Ðổi đi nơi khác.
Sinh trưởng : Ðẻ ra, lớn lên.
Cơ nghiệp: Cơ là nền, nghiệp là nghề nghiệp, nói gồm của cải ruộng đất mình có, mình lấy nghề của mình mà gây nên.
Hạ lệnh: Ra một phép, một luật, một đạo công văn cáo giới gì mà bắt phải tua^n theo.
Lương thực: Thóc gạo, đồ ăn nuôi quân lính.
Cảm kích: Ngẫm nghĩ phát ra tư tưởng hay và hăng hái thêm lên.

LỜI BÀN:

Làm quan không che chở cho dân lúc giặc đến, lại sợ chết, muốn trốn tránh, thì chẳng là nhút nhát không hiểu cái nghĩa tận tâm với chức vụ là gì ư! Một ông huyện như thế đáng khinh bao nhiêu, thì một bà huyện như vợ ông huyện ấy lại đáng trọng bấy nhiêu. Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh. Chỉ nhờ cái lòng can đảm của bà mà dân phải quả quyết, chồng phải cảm kích, mà huyện được an toàn. Quý nhất câu bà nói: "Giữ thành mà chết còn hơn chết ở xó giường" thì cái chí khí có kém gì những bậc tu mi, vừa anh hùng vừa khí phách.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 16 2012, 18:39

THẾ NÀO LÀ TRUNG THẦN

Văn Quân đất Lỗ Dương bảo Mặc Tử: "Có kẻ nói với ta rằng: Trung thần là người bắt cúi, thì cúi, bắt ngửng thì ngửng, để thì im, gọi thì thưa, như thế có cho là trung thần được không"?
Mặc Tử nói: "Bắt cúi thì cúi, bắt ngửng thì ngửng, như thế khác gì cái bóng? Ðể thì im, gọi thì thưa, như thế khác gì tiếng vang? Quan liêu mà dùng đến những kẻ như bóng, như vang, thì còn được ích gì? - Cứ như tôi đây, mà gọi là trung thần, thì khi vua có lầm lỗi, phải liệu cách can ngăn mà đưa vào điều thiện; khi mình có điều hay, phải tìm đường bày tỏ, mà không lộ ra ngoài; trên thì thành thực một lòng, một dạ với vua; dưới thì không a dua vào bè, kết đảng với ai; những sự tốt lành yên vui thì để phần vua hưởng, những điều oán thù lo lắng thì mình hứng đựng. Có được như thế, thì tôi mới cho là trung thần".
(Mặc Tử)

GIẢI NGHĨA:

Trung thần : Người bầy tôi thật lòng và hết lòng với vua với nước.
Lộ ra ngoài: Không giữ kín đáo, đem nói cho người ngoài biết, một là có ý khoe tài của mình, hai là có bụng bêu xấu nhà vua.
A dua, vào bè, kết đảng : Người trung thần không phải là không bè bạn với ai, nhưng không đua theo phái nọ, đảng kia để tìm vây cánh cho mạnh, cầu lợi cho mình, người trung thần chỉ một lòng với vua với nước mà thôi.

LỜI BÀN:

Người nào mà ngôn ngữ, hành vi đã theo mình như cái bóng, như tiếng vang, một là người ngu xuẩn, hai là người xiểm nịnh. Người ngu xuẩn là hạng kém làm không nên việc, người xiểm nịnh là có ý chiều mình để kiếm lợi, hai dạng người ấy chẳng những mình không mong cậy gì được mà thường khi lại nguy hại đến mình nữa. Cho nên đạo làm vua, mà nói rộng cả đạo dụng người, phải biết kén những người dám can ngăn điều dở của mình, bày tỏ điều hay của họ, quên thân mà hết lòng với mình, thì mới là những kẻ có ích, giúp mình được việc vậy.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 16 2012, 18:44

BÁO THÙ

Nước Ngô nước Việt đánh nhau .
Vua Ngô là Hạp Lư thua trận, phải quân Việt đâm chết. Con Hạp Lư là Phù Sai nối ngôi làm vua, thề thế nào cũng phục thù được cho cha mới nghe . Phù Sai bèn cho người đứng ở sân, mỗi khi mình ra vào, người ấy phải nói to lên rằng: "Phù Sai kia! Nước Việt nó giết cha mầy mà mầy quên thù ư"?
Phù Sai thưa rằng: "Dạ không dám quên".
Ba năm sau, quả nhiên Phù Sai đánh được nước Việt, báo thù cho cha .
Lúc nước Việt thua, vua Việt là Câu Tiễn sai sứ sang cầu hòa. Tuy rằng được hòa; nhưng đêm ngày âu sầu, lo nghĩ nát gan, tan ruột. Chất củi làm giường nằm, treo cái mật trước chỗ ngồi. Khi nằm thì trông cái mật; khi ăn thì nếm cái mật. Chính thân thì cày cuốc, vợ thì dệt vải, làm ăn lao khổ như thường dân. Ai là bực hiền tài, thì trọng dụng; ai là kẻ khốn khó thì cứu giúp. Hơn hai mươi năm trời, lúc nào cũng như vậy. Sau Câu Tiễn xem chừng lòng dân đã chiếm được, bây giờ mới đem quân sang đánh Ngô, quả nhiên Ngô lại thua mà Việt được.
(Chu Thư)

GIẢI NGHĨA:

Phục thù: Báo lại được cái ác, cái nhục mà người cừu địch dã xử với mình hay với người can hệ của mình. Quả nhiên: Thật y như thế.
Hiền tài : Người có đức, có tài giỏi giang hơn quần chúng.

LỜI BÀN:

Một bên thì vì cha mà báo thù, một bên vì nước mà báo thù, hai cái thù không đội trời chung, mà dụng tâm theo đuổi đến báo kỳ được mới nghe thực là chính đáng, khiến ai nghe thấy cũng phải kính phục. Nếu Phù Sai, Câu Tiễn gặp cái cảnh đau đớn như thế, mà cứ mặt dày mày dạn điềm nhiên như không, thì chẳng là đất đá, không biết nhục là cái gì ư! Có biết nhục, vậy sau mới rửa được nhục. Khi đã rửa được nhục, lại cần phải tu tỉnh luôn luôn và quí nhất là cảm hóa và nâng đỡ kẻ thù đã chịu lui bước hay đầu hàng để cho họ đỡ đau khổ, có địa vị, thì mới yên lâu. Nếu rửa nhục xong mà kiêu căng đại họa, quên cả phòng bị thì lại chuốc lấy nhục mà oan oan tương báo, chỉ những tàn hại nhau hoài mà thôi!

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 16 2012, 18:46

CÁCH DÙNG PHÁP LUẬT

Quí Cao làm quan sĩ sư nước Vệ có làm án chặt chân một người.
Sau nước Vệ loạn, Quí Cao chạy trốn, ra đến cửa thành, gặp người giữ cửa thành, lại chính là người mình chặt chân ngày trước.
Người ấy bảo: "Kìa có chỗ tường đổ".
Quí Cao nói: "Người quân tử không trèo tường".
Lại bảo: "Kìa có lỗ hổng".
"Người quân tử không chui lỗ hổng".
Lại bảo: "ở đây có cái nhà".
Quí Cao mới chạy vào nhà ẩn. Bởi vậy mà quân đuổi theo không thể bắt được.
Lúc Quí Cao sắp đi, bảo người giữ thành rằng: "Nay ta gặp nạn, chính là cái dịp để ngươi báo thù mà ngươi ba lần chỉ lối cho ta trốn, thương ta như thế là nghĩa làm sao"?
Người giữ thành nói: "Tội tôi đáng chặt chân, tránh sao cho khỏi. Lúc ông luận tội, xoay xở pháp luật, ý muốn nới tay, tôi cũng biết. Lúc án đã định, đem ra hành hình nét mặt ông buồn rầu, tôi lại biết lắm. Ông làm như thế, há có vị riêng gì tôi, đó là tâm địa bực quân tử tự nhiên như vậy... Thế cho nên tôi muốn cứu ông".
Ðức Khổng Tử nghe chuyện nầy, nói rằng: "Cũng là một cách dùng pháp luật, mà có lòng quân tử, thì gây nên ơn, dùng mà ra dáng tàn bạo thì gây nên oán. Như Quí Cao thật là người làm quan biết dùng pháp luật vậy".
(Gia Ngữ)

GIẢI NGHĨA:

Sĩ sư: Tên một chức quan đời nhà Chu, coi xét việc hình ngục.
Vệ: Tên một nước thời Xuân Thu ở vào vùng tỉnh Trực Lệ và Hà Nam bây giờ.
Hành hình : Trị tội thật sự.
Tâm địa: Tấm lòng.
Pháp luật: Pháp, những cách nhất định đặt ra, ai nấy phải theo; luật: phép thường dùng để định phận, cho khỏi tranh nhau và phòng người làm xằng.
Tàn bạo : Hung ác quá lắm.

LỜI BÀN:

Người ta gia hình đến chặt chân mình, mình thấy người ta gặp cơn nguy cấp, chẳng những không báo thù, lại còn tìm cách cứu người ta, thế chẳng là biết dĩ đức báo oán, đáng gọi là nhân nhân du! Mình đang lúc nguy cấp, chết đến nơi mà còn không chịu trèo tường, chui lỗ, thế cũng chẳng là biết tự trọng phẩm giá đáng gọi là quân tử ru! Người canh cửa thành sở dĩ phục Quí Cao là vì Quí Cao biết dùng pháp luật. Ðã đành rằng pháp luật đặt ra là để trừng trị kẻ có tội, nhưng nếu cho như bất đắc dĩ mới phải khép vào án, lúc hành hình lại có chút bụng nhân từ ở trong, thì kẻ chịu tội mới thực tâm phục được. Người cầm pháp luật, tuy giữ lẽ công bình khép vào lý, nhưng ở trong còn có chút tình, thương kẻ mắc tội, thì mới là biết dùng pháp luật vậy. Nói rộng ra, trị kẻ tội ác mà kẻ tội ác ấy sau hóa ra người lương thiện. Quí Cao đây thật là một vị hình quan khôn ngoan trong hậu, biết đem hình pháp giúp cho sự giáo dục vậy.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Wed May 16 2012, 18:49

THẬT GIẢ KHÓ PHÂN

Ở gò Lê Khưu có giống quỉ lạ. Nó bắt chước làm con cháu, anh em người ta thật là giống.
Có một ông trưởng giả gần vùng ấy, một hôm ở chợ về, chén say khướt. Lúc đi qua gò Lê Khưu con quỉ hiện hình lên làm con ông ta, tay ôm đỡ dìu dắt, nhưng miệng cứ lẩm bẩm nhiếc móc, kêu say sưa là xấu.
Trưởng giả về nhà, lúc tỉnh rượu, gọi con ra mắng: "Tao là cha mầy, tao có điều gì là ác nghiệt mà lúc tao say, mầy lại nỡ mỉa mai tao như vậy"!
Người con khóc, lạy cha và thưa rằng: "Oan quá! Thật con không dám như thế bao giờ. Con nghe đâu ở gò Lê Khưu có giống quỉ khéo bắt chước hiện lên làm người, có lẽ đây chăng"?
Trưởng giả dò hỏi, thì quả nhiên ai cũng bảo có như thế thật, ông mới định bụng hễ gặp giống quỉ ấy là đâm chết.
Hôm sau, ông lại đi chợ, lại chén say khướt mới về. Người con sợ cha lại gặp quỉ nó quấy nhiễu gì, bèn săm săm đi đón. Trưởng giả trông rõ con mình, nhưng cho là quỉ, liền rút gươm ra đâm chết.
(Lã Tử)

GIẢI NGHĨA:

Lê Khưu : Tên một cái gò cao, ở về địa phận huyện Ngu Thành tỉnh Hà Nam bây giờ.
Trưởng giả: Người đứng tuổi, thưởng chỉ những bậc có trí, có tài, có vai, có chức hay có của.

LỜI BÀN:

Khó thật! Làm thế nào cho rõ giả thực mà phân biệt được. Cái trò đời, đã gian, thì lại ngoan, kẻ gian phi, đã rắp tâm lừa ai, thì dùng thiên phương bách kế, làm cho phải mắc lừa mà vẫn có bụng tin. Cho nên khi ta ngờ điều gì, ta phải để cái trí sáng suốt mà dò xét cho đến nơi Chớ có vội hành động, lấy giả làm thực, cho thực là giả nhận quỉ làm con, giết con tưởng quỉ như trưởng giả nói trong truyện nầy, sau có hối lại cũng không kịp. Ðời này biết bao nhiêu chuyện vợ chồng, chuyện phe cánh, ngờ nhau tàn hại nhau, một khi sự thực hiện rõ ra, chỉ còn có ôm hận suốt đời, lúc nào cũng băn khoăn thương đến người đã khuất.

Tiêu đề: TRUYỆN ĐƯỜI ƯƠI Sat May 19 2012, 14:17

TRUYỆN ĐƯỜI ƯƠI

Ở núi Phong Khê đất Thục có giống đười ươi, mặt như mặt người, biết cười, biết nói. Máu nó dùng để nhuộm màu, không bao giờ phai, nên người ta lừa bắt nó.
Tính đười ươi thích uống rượu, thích đi guốc. Người ta biết thế, đem rượu và guốc ra bày la liệt ở quãng đồng không, rồi đi nấp một chỗ. Ðười ươi ngửi hơi rượu, kéo nhau ra thấy rượu, thấy guốc, biết rằng dứ mình, bèn chửi rủa người lập mưu đánh bẫy, và nói thậm tệ đến cả ông cha người ấy. Ðoạn bảo nhau đi, lẩm bẩm nói chớ có mắc mưu cái loài khốn nạn chực hại mình... Song đã đi mà vẫn ngoảnh lại, rồi lại bảo nhau: "Ta thử nếm xem tưởng không hại gì". Tay chấm miệng mút, bén mùi làm mãi, thành say sưa mờ mịt, quên cả lời khôn, lẽ phải bấy lâu giữ gìn, chếnh choáng nghiêng ngả, nói nói, cười cười, chân đưa vào guốc, thất thểu đi...
Người nấp bấy giờ đổ ra thì đười ươi lảo đảo chạy, con ngả nghiêng, con ngã ngửa, người ta bắt sạch không sót con nào.
Than ôi! biết rõ người ta lừa gạt mình, mà cứ tham lam mê muội để đến nỗi mắc lừa người ta mà mất mạng. Ngu lắm thay! Thật là ngu lắm thay!
(Diêu Dung)

GIẢI NGHĨA:

Thục: Tức là Thục Quận ở về đất Tứ Xuyên bây giờ.
Thậm tệ : Quá chừng, không vì nể gì nữa.

LỜI BÀN:

Rượu chè, thuốc phiện, cờ bạc, trai gái... ở đời có bao nhiêu sự đam mê, tuy vẫn biết là tai hại, mà khốn cái tính ngây, cái máu mê, nó như có ma lực vẫn xui giục dun rủi ta rủ nhau, đua nhau mà tìm đến, mà say đắm, có khi tai hại cũng không chừa. Than ôi! còn ở trên bờ vực sâu, mà không biết giữ, thì đến lúc lăn xuống, ăn năn sao cho kịp! Cổ nhân đã có câu: "Nhất thất túc, thành thiên cổ hận; thị bách niên thân", nghĩa là: Lỡ bước một phen, nghìn đời ân hận; quay đầu nghĩ lại, chín suối ngậm ngùi. Thật đáng ghê thay, cho nên người ta phải cẩn thận giữ mình, khi đã biết sự đam mê có thể tai hại mình được, thì cố tự chủ, tự trị mà hãm mình lại ngay, chớ để cho nhân dục thắng được thiên lý thì phí cả đời người.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sat May 19 2012, 14:20

69. THUẬT XEM TƯỚNG

Nước Kinh có người xem tướng giỏi, nói câu nào trúng câu ấy. Trong nước xa gần đâu cũng biết tiếng.
Vua Trang Vương thấy thế, vời lại hỏi: "Nhà ngươi dùng thuật gì mà xem tướng giỏi như thế"?
Người xem tướng thưa rằng: "Thần không có thuật gì lạ cả. Thần chỉ xem bạn của người ta mà biết được người ta hay, hay dở. Như thần xem cho thường dân, mà thấy chơi với những bạn hiếu, đễ, thuần, cẩn biết giữ phép nước, thì thần đoán người dân ấy là người hay, thân tất một ngày một vẻ vang, nhà tất một ngày một thịnh vượng. - Như thần xem cho quan lại mà thấy chơi với những bạn thành, tín, có phẩm hạnh, thích điều phải thì thần đoán cho ông quan ấy là người tốt, làm quan tất mỗi ngày một cao thăng, giúp vua tất mỗi ngày một ích lợi. - Như thần xem cho vua chúa, mà thấy quan gần có lắm người hiền, quan xa có lắm người trung, lúc có lỗi, nhiều người can ngăn, thì thần đoán là ông vua giỏi, vua tất mỗi ngày một tôn trọng, nước tất mỗi ngày một trị yên, thiên hạ tất mỗi ngày một qui phục... Thần quả không có thuật gì lạ, chỉ xem người mà biết được người hay, hay dở".
Vua Trang Vương cho là phải. Bấy giờ kíp thu dùng những người tài giỏi, sau nước Sở thành cường thịnh nhất đời Chiến Quốc.
(Lã Thị Xuân Thu)

GIẢI NGHĨA:

Kinh : Cũng là tên nước Sở. Hiếu, đễ, thuần, cẩn: hiếu: ăn ở hết lòng với cha mẹ; đễ: kính thuận với bậc huynh trưởng; thuần: chân thật, tự nhiên; cẩn: chân chí không cẩu thả; thân: bản thân đối với nhà, với nước.
Cao thăng: Lên cao.
Quan gần : Quan tại triều, ở gần vua.
Quan xa : Quan ở các tỉnh xa kinh đô cùng ở chỗ biên thùy.
Chiến Quốc: Thời đại cuối đời nhà Chu 425-249 tr. Th. Ch. các nước hay đánh (chiến) nhau. Có bảy nước mạnh
là: Tần, Sở, Yên, Tề, Hán, Triệu, Ngụy.

LỜI BÀN:

Ðại ý bài này cốt nói làm bạn với ai, thì rồi giống người ấy, làm bạn với người hay, thì thành hay, làm bạn với người dở, thì hóa dở, cũng như những câu phương ngôn của ta: "Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng", "ở bầu thì tròn, ở ống thì dài". Cái thuật xem tướng đây thực ám hợp với câu ngạn ngữ tây: "Dis-moi qui tu hantes, je te dirai qui tu es" nghĩa là: anh nói chơi với ai, thì tôi nói được anh là người thế nào. Bài này lại còn có ý chú trọng khuyên những người cầm vận mệnh một nước phải tín nhiệm hiền tài, để đồng công cộng tác và sửa đổi luôn luôn những quả ác cùng công việc sai lầm thì nội trị mới khá, ngoại giao mới hay được.

Tiêu đề: Re: Cổ Học Tinh Hoa Sat May 19 2012, 14:22

70. THEO AI PHẢI CẨN THẬN

Ðức Khổng Tử thấy kẻ đánh lưới chim sẻ chỉ đánh được thuần sẻ non vàng mép. Ngài bèn hỏi rằng: "Không đánh được sẻ già là tại làm sao"?
Kẻ đánh lưới nói: "Sẻ già biết sợ, cho nên khó được, sẻ non ham ăn, cho nên dễ bắt. Nếu sẻ non mà theo sẻ già, thì bắt sẻ non cũng khó, nhưng nếu sẻ già mà theo sẻ non, thì bắt sẻ già cũng dễ".
Ðức Khổng Tử nghe đoạn quay lại bảo học trò rằng: "Biết sợ để tránh tai hại, tham ăn mà quên nguy vong, đó đều là tính tự nhiên vậy. Song phúc hay họa lại do ở cái theo khôn hay theo dại. Cho nên người quân tử, trước khi theo ai, phải cẩn thận. Theo ai mà biết phòng xa như người lão luyện, thì được toàn thân, theo ai mà hay nông nổi như trẻ dại thì bại hoại".
Gia-Ngữ

GIẢI NGHĨA:

Thuần : Chỉ có một thứ thôị
Vàng mép: Chim sẻ con khi còn phải mớm thì mép vàng.
Nguy vong: nguy: không được yên; vong: mất, chết.
Phúc: Sự tốt lành, sung sướng.
Họa : Sự tội vạ không may.
Lão luyện: Bực người có tuổi, từng trải việc đời.
Toàn thân: Giữ trọn vẹn được tính mệnh.
Bại hoại: Hư hỏng, đổ nát.

LỜI BÀN:

Chim sẻ thế, người ta cũng thế, thường thường chỉ vì theo khôn, theo dại mà gặp phúc hay họa. Cho nên trước khi theo ai, ta phải xem xét cho cẩn thận. Chớ có nhắm mắt theo liều, đến khi hối lại, thì sự đã rồi, ăn năn không kịp. Cá đã theo vào lưới, thì dù có phân trần phải trái làm sao, người đánh lưới cũng không thả cho ra nữa.

» Tình ơi... tình quá bẽ bàng, có duyên không nợ hai hàng lệ tuôn!
» GIỌT LỆ TÌNH XA (TÌNH KHÚC - NGUYỄN VĂN THƠ)
» Khúc Nhạc Tình Yêu & Câu Chuyện Tình
» KHÚC TÌNH ĐÊM (Họa: Mảnh Tình Tan - Thơ THNN)
» NHẬT KÝ NÉT