Vài nhận định về sự đối câu trong thơ Đường Luật

Có những
ý kiến cho rằng 2 cặp câu 3,4 và 5,6 của thơ Đường Luật phải đối một cách tuyệt
đối, nghĩa là từng chữ câu trên thuộc tự loại nào thì chữ cùng vị trí trong câu
dưới cũng phải đúng tự loại đó .

Nhiều tác giả chú trọng quá nhiều vào hình thức đối của thơ Đường nên gò
từng chữ miễn sao cho đúng luật hiểu theo cái nhìn chật hẹp, nên viết những câu
đối thật chặt chẽ về hình thức mà trống rỗng về nội dung cũng như gượng ép
trong cách dùng chữ.

Họ có thể cho những câu như sau là hay vì chỉnh trong vấn đề đối:

Chàng trai trước cửa đứng lau xe
Cô gái sau sân ngồi rửa bát

Đối trong thơ Đường Luật là đối ý trước tiên rồi mới đến đối tự loại. Và
đối từng cụm từ chứ không phải từng chữ. Ý tưởng nghèo nàn, chữ dùng thô thiển
thì dù có đối chỉnh cách mấy cũng không có chút giá trị nào, loại Đường Luật
nặng về hình thức này giống như 1 chiếc hộp gỗ thật vuông vức thật thẳng góc
cạnh nhưng gỗ là gỗ tạp và chứa đựng trong lòng nó nội dung nghèo nàn. Sao bằng
được một chiếc hộp gỗ góc cạnh có thể không thẳng hoàn toàn nhưng là gỗ quý và
chứa đựng món hay vật lạ.

Ngay cả trước đây hơn một thế kỷ các nhà Nho nổi tiếng như Tam Nguyên
Yên Đổ Nguyễn Khuyến sống trong thời đại từ chương, gò bó về luật thơ, đi thi
chỉ cần sai một chút là hỏng mà cụ đậu đầu cả 3 kỳ thi Hương, Hội và Đình. Bậc
Trạng Nguyên như thế mà còn không cố chấp về luật đối trong thơ ĐL thì chúng ta
trong quan niệm phóng khoáng ngày nay lại cố bám vào từng chữ hay sao. Có khi
còn bắt lỗi là cùng là động từ nhưng transitive verb (cần túc từ) không được
đối với intransitive verb (không cần túc từ) hay trạng từ chỉ thời gian không
đi với trạng từ chỉ không gian, 1 câu là câu hỏi thì câu kia cũng phải là câu
hỏi.

Sau đây là các thí dụ của bất chấp luật đối cứng ngắc của Yên Đổ Nguyễn
Khuyến, ông bất chấp chứ không phải ông không biết luật.


Thu Vịnh


Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao,
Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu.
Nước biếc trông như tầng khói phủ
Song thưa để mặc ánh trăng vào.
Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái,
Một tiếng trên không ngỗng nước nào ?
Nhân hứng cũng vừa toan cất bút,
Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào.



Với những ý kiến chấp nê thì năm ngoái,không
đối với nước nào ?


"flower of yesteryear" không đối với "goose of which
country"?


Thu Điếu


Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,
Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo.
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo,
Tựa gối, buông cần lâu chẳng được.
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.



Nếu "hơi" đi với làn là danh từ kép thì khác với
"sẽ" là trạng từ, còn nếu hơi là trạng từ để đối thì chữ làn đứng trơ
trọi.
Rõ ràng ở đây là đấu ý, đối cả câu chứ không phải từng chữ. (1)


Tự Thuật


Tháng ngày thấm thoát tựa chim bay,
Ông ngẫm mình ông, nghĩ cũng hay.
Tóc bạc bao giờ không biết nhỉ ?
Răng long ngày trước hãy còn đây.
Câu thơ được chửa, thưa rằng được,
Chén rượu say rồi, nói chửa say.
Kẻ ở trên đời lo lắng cả,
Nghĩ ra ông sợ cái ông này.


Tương tự như thế ngay cả 2 cụm từ màu xanh
ở trên cũng không cùng tự loại đừng nói gì từng chữ trong nó.

Vịnh Tiến Sĩ Giấy

Rõ chú hoa man (1) khéo vẽ trò,
Bỡn ông mà lại dứ thằng cu.
Mày râu mặt đó chừng bao tuổi,
Giấy má nhà bay đáng mấy xu ?
Bán tiếng mua danh thây lũ trẻ,
Bảng vàng bia đá vẫn nghìn thu.
Hỏi ai muốn ước cho con cháu,
Nghĩ lại đời xưa mấy kiếp tu.


Ví dụ này càng cho thấy cái "không đối" theo như những lập
trường cố chấp, Bán và mua trong câu trên là động từ còn Bảng và bia là danh
từ; ngay cả tiếng và danh là danh từ cũng không đối với vàng và đá là tĩnh từ.
Nhưng đối là đối cả ý, cả câu chứ làm sao mà Nguyễn Khuyến không biết luật
được. Cái luật mà người ta khăng khăng bám vào chỉ là cái cố chấp vô lối thôi.
Dĩ nhiên là nếu mình muốn đối tuyệt đối thì cũng không sao, nhưng mang lập
trường đó mà phê bình thơ người khác một cách hàm hồ thì thật là thiển cận biết
bao.

Ở đây không phải là người không làm nổi câu đối nên nguỵ biện, chỉ là thấy những người học được một số luật rồi bám vào đó coi như là kinh điển tuyệt
đối đúng là biết một mà chẳng biết hai. Chính họ là những người hay sửa sai và chê bai người khác là làm thơ sai luật vì đối không chỉnh.


Không phải chỉ mình Nguyễn Khuyến mới "thất luật", 2 câu sau đây của Tú Xương cũng sẽ không làm vừa lòng các vị bảo hoàng hơn vua:


Chí cha chí chát khua giày dép,
Ðen thủi đen thui cũng lụa là.


Khua là động từ có đi với cũng là trạng từ không? Thưa được vì
đối ý, đối câu mà hay thì từng chữ một không cần đúng.


Ra đường đáng giá người trinh thục
Trong bụng sao mà những gió trăng,


Người và những trong con mắt của người cố chấp thì chắc chắn là không
đối rồi.


Và hãy đọc Nguyễn công Trứ

Tự cao

Trời đất cho ta một cái tài
Giắt lưng dành để tháng ngày chơi
Dở duyên với rượu khôn từng chén
Trót nợ làm thơ phải thuộc bài
Cờ sẵn bàn son xe ngựa đó
Ðàn còn phiếm trúc tính tình đây
Ai say ai tỉnh ai thua được
Ta mặc ta mà ai mặc ai


Nguyễn Công Trứ


Cả hai cặp 3,4 và 5,6 đều không đối từng chữ. Nếu khăng khăng thì hoá
Nguyễn công Trứ không biết luật sao?, "từng chén" chắc chắn không
đối với "thuộc bài" và "xe ngựa" không cùng tự loại với
"tính tình", đó là chưa kể "với" versus "làm".
Nhà Nho như Nguyễn công Trứ há lại phạm 3 lần lỗi trong bốn câu hay sao?


Ra đường đáng giá người trinh thục
Trong bụng sao mà những gió trăng,

"Người" và "những" trong con mắt của người cố chấp
thì chắc chắn là không đối rồi.

Hay là bài thơ nổi tiếng của vua Lê Thánh Tông

Đề Miếu Bà

Nghi ngút đầu ghềnh tỏa khói hương,
Miếu ai như miếu vợ chàng Trương.
Ngọn đèn dầu tắt đừng nghe trẻ,
Làn nước chi cho lụy đến nàng.
Chứng quả có đôi vầng nhật nguyệt,
Giải oan chi mượn đến đàn tràng.
Qua đây mới biết nguồn cơn ấy,
Khá trách chàng Trương khéo phũ phàng...


Chúng ta thấy rõ ràng là trong hai cặp đối nhau, không phải tất cả các
chữ cùng vị trí đều cùng tự loại cả, (tắt / cho), (đừng / lụy), (nghe / đến) ,
(đôi / mượn), (vầng / đến) ngay cả (nhật nguyệt / đàn tràng) hay (trẻ / nàng)
đều không đối theo quan niệm cứng ngắt hẹp hòi. Nếu bắt lỗi thì 4 câu của vua Lê Thánh Tông trong bài thơ truyền tụng lại đã phạm 6, 7 lỗi. Nhà vua là người uyên bác lại đứng đầu một thi đàn chẳng lẽ không biết luật.


Những sự phóng khoáng không để bị quy luật hạn hẹp của sự đối gò bó mình
được thấy trong rất nhiều nhà thơ cổ xưa và hiện đại.


Những người hay phán xét thơ người khác qua lăng kính đó thì chỉ tìm xem
đối từng chữ mà không thấy được những vần thơ có giá trị.


Tóm lại đối chỉ là 1 khía cạnh hình thức của thơ ĐL, mà ý tưởng, vần
điệu và từ ngữ là những khía cạnh khác. Đáng giá một bài thơ ĐL không phải là
trước tiên nhìn coi từng chữ có đúng tự loại hay không mà là âm điệu có êm đềm,
thánh thót hay trầm bỗng, ý tưởng đặc sắc và từ ngữ trong sáng hay độc đáo và
nhất là cả bài thơ có để lại cho người đọc một ấn tượng một rung động nào
không.


Không lẽ


Ban ngày chó sủa trên đầu phố
Buổi tối mèo kêu dưới cuối phường


ngày/tối chó/mèo sủa/kêu trên/dưới phố/phường


là câu đối tuyệt hảo hay sao?



Phạm Doanh

Trích dẫn :

Không lẽ

Ban ngày chó sủa trên đầu phố
Buổi tối mèo kêu dưới cuối phường

ngày/tối chó/mèo sủa/kêu trên/dưới phố/phường

là câu đối tuyệt hảo hay sao?

Phạm Doanh

Nếu có thể, xin ông (bà) Phạm Doanh nào đó đối lại câu đó cho tuyệt hảo xem?

Ta chưa đủ trình độ để bắt chước theo các cụ ngày xưa. Nếu bắt chước mà không giống, thì sẽ rất thô thiển và làm trò cười cho người ta thôi. Giống như đứa trẻ chưa biết đi mà đã chạy nhảy, thì trước sau gì cũng té ngã. Phải bước vững những bước căn bản, rồi hãy bay cao. Bài viết trên của tác giả này cũng chưa phải là giáo điều cho chúng ta bắt chước học theo. Và tôi cũng coi đây là một ý kiến cá nhân thôi. Cảm ơn anh Lãng tử ca.

MC mạn phép hỏi Lãng tử ca và Ntd một câu hỏi nha (có chút xíu riêng tư của cá nhân MC thôi, mong đừng phiền tội nghiệp MC)

Nói thật, MC cũng chẳng biết nhiều về thơ Đường chỉ qua học lóm và may mắn qua sự chỉ dạy của một người Thầy, (MC tự coi là Thầy).

Được cách chỉ dạy như trên thì trong bài thơ cả 2 câu Kết 7 và 8 cũng phải đối nhau.

Như vậy:
- Cách làm này đúng hay sai?
- Nếu đúng hay được phép làm thì tại sao MC ít thấy lối làm như trên?

Anh Ntd
Đôi lúc muốn là học trò ngoan của Thầy nên MC cứ làm theo kiểu đó, vậy là không sao hen "Thầy".

Kêu thầy là hổng có sơ múi gì được.