Luận bàn về thể thơ Thuận Nghịch Độc

Admin chuyển các bài viết từ topic: Trăng gầy bến mơ. (thuận nghich ) - Tp:

https://hoavien.forumvi.com/t2394-topic

Chào bạn, nếu bạn không giận thì LT xin chia sẻ với bạn điều này:

Trong thể thơ đường luật làm theo lối Thuận Nghịch Độc thì phải theo quy luật đọc thuận: Từ trái qua phải, từ trên xuống dưới. Đọc nghịch: Từ phải qua trái, từ dưới lên trên và đương nhiên đọc thuận hay đọc nghịch thì cũng phải có nghĩa.

Còn như LT thấy ở thỉ bài thơ này của bạn chỉ đọc từ trên xuống dưới mà thôi!
Để tránh bạn sáng tác nhiều rồi phải sửa lại nên hôm nay LT nói lời này mong bạn đừng giận nha.

Đúng rồi, viết nhầm, chứ hai cái từ dưới lên trên thì còn gì để nói nữa, cám ơn bạn nhắc nha.

Tản Mạn Về Thơ Thuận Nghịch Độc
TẢN MẠN VỀ THƠ THUẬN NGHỊCH ĐỘC.
ĐÀO ĐỨC NHUẬN

Trong thơ Việt, có một số bài thơ được gọi là thơ thuận nghịch độc, có người còn gọi là thơ hồi văn.

Thuận nghịch độc hay hồi văn là bài thơ có thể đọc xuôi bình thường từ câu đầu cho đến câu cuối nhưng cũng bài thơ đó, nếu đọc ngược lên từ chữ cuối câu cuối và chấm dứt bài thơ với chữ đầu câu đầu bài thơ vẫn đúng niêm luật, vần điệu và có ý nghĩa. Theo Nguyễn Văn Ngọc trong Nam Thi Hợp Tuyển, thơ thuận nghịch độc tuy làm theo thể thơ Đường nhưng lại là một lối riêng của thơ Việt Nam.

Thuận nghịch độc là một lối thơ rất khó làm vì mỗi khi làm một câu thơ lại phải đọc xuôi, đọc ngược làm sao cho cả 2 cách đọc xuôi, ngược đều phải có ý nghĩa và hợp vận luật. Chắc hẳn lối thơ này đã từng có nhiều bài, nhiều tác giả sáng tác nhưng nhiều bài đã không thể tồn tại với thời gian vì khi đọc lên nó không đạt được đúng yêu cầu là đọc xuôi, đọc ngược gì thì bài thơ cũng phải đúng vận luật và phải có ý nghĩa. Vì đây là một yêu cầu quá khó nên cho đến ngày nay, số bài thơ thuận nghịch độc tương đối có giá trị còn lại không được là bao!

Sau đây chúng tôi lục đăng một số thơ thuận nghịch độc kể cả xưa và nay để chúng ta cùng thưởng lãm.

Trước hết chúng ta thử đọc mấy bài làm theo thể Đường luật thất ngôn bát cú (bài có 8 câu, mỗi câu có bảy chữ).

Đây là bài Đền Ngọc Sơn của tác giả khuyết danh.

Bài đọc xuôi:

Linh uy tiếng nổi thực là đây
Nước chắn hoa rào một khóa mây
Xanh biếc nước soi hồ lộn bóng
Tím bầm rêu mọc đá tròn xoay
Canh tàn lúc đánh chuông ầm tiếng
Khách vắng khi đưa xạ ngát bay
Thành thị tiếng vang đồn cảnh thắng
Rành rành nọ bút với nghiên này. (1)

Bài đọc ngược:

Này nghiên với bút nọ rành rành
Thắng cảnh đồn vang tiếng thị thành
Bay ngát xạ đưa khi vắng khách
Tiếng ầm chuông đánh lúc tàn canh
Xoay tròn đá mọc rêu bầm tím
Bóng lộn hồ soi nước biếc xanh
Mây khóa một rào hoa chắn nước
Đây là thực nổi tiếng uy linh.

Lê Khánh Thọ, trong bài Vị Thánh trại Nam Hà viết lại câu chuyện cầu cơ tại trại tù Nam Hà ở Hà Tĩnh do thân phụ của tác giả, nguyên là Đại tá Tham mưu trưởng Quân Đoàn 2 trước năm 1975 thuật lại. Buổi cầu cơ xảy ra vào đêm 12-12-1979 tại phòng số 1 trại Nam Hà. Ngồi trong bàn cơ có sự hiện diện của cựu Thủ tướng Nguyễn Văn Lộc, cựu Phó Chủ tịch Hạ viện Hoàng Xuân Lãm, cựu Bộ trưởng Lê Ngọc Chấn, linh mục Nguyễn Văn Minh. Vị thánh cho thơ là lãnh tụ Cần vương Đình nguyên Phan Đình Phùng (1847-1895) danh hiệu Tùng La.

Bài thơ Thánh dạy thuộc thể thuận nghịch độc, như sau:

Bài thơ đọc xuôi:

Vay trả cuộc đời thói đổi thay
Bể dâu riêng khóc hận vơi đầy
Tay khoanh há dễ ôm hờn tủi
Mặt ngoảnh đành cam chịu đắng cay.
Hay dở biết nhìn khi phải tỉnh
Đảo điên trông thấy lúc cần say
Mày râu giữ trọn nguyền sông núi
Vay thỏa sức bằng đợi gió mây.(2)

Bài thơ đọc ngược:

Mây gió đợi bằng sức thỏa vay
Núi sông nguyền trọn giữ râu mày
Say cần lúc thấy trông điên đảo
Tỉnh phải khi nhìn biết dở hay
Cay đắng chịu cam đành ngoảnh mặt
Tủi hờn ôm dễ há khoanh tay
Đầy vơi hận khóc riêng dâu bể
Thay đổi thói đời cuộc trả vay.

Chắc hẳn những anh em trong trại tù khi biết bài thơ này đã thấy tâm hồn mình phơi phới một niềm tin vào tương lai đầy hứa hẹn. Và biết đâu đây chẳng là “ý của thánh” muốn mọi người tù chúng ta phải luôn luôn giữ vững lý tưởng mà mình đã theo đuổi dù bây giờ tạm thời phải nằm yên:

Mày râu giữ trọn nguyền sông núi
Vay thỏa sức bằng đợi gió mây.

Đọc xuôi rồi lại đọc ngược bằng chữ Việt đã là khó. Vậy mà có tác giả lại làm loại thơ đọc xuôi là thơ chữ Hán, đọc ngược thành thơ chữ Nôm mới thật là công phu và tài tình.

Ta thử đọc bài thơ Phong Hoa Tuyết Nguyệt của Vũ Duy Thanh (1806-1861). Ông người làng Kim Bồng tỉnh Ninh Bình, thi đình đỗ Bảng nhãn khoa Chế khoa Cát sĩ niên hiệu Tự Đức thứ 4 (1851), làm quan đến Quốc tử giám Tế tửu, người đời thường gọi là cụ Bảng Kim Bồng.

Tác phẩm của cụ gồm có: "Bồng châu Vũ tiên sinh thi văn" và "Trừng Phủ thi tập".

Đọc xuôi là một bài thơ chữ Hán:

Thi đàn tế liễu lộng hoa hài
Khách bộ tùy sương, ấn bích đài
Kỳ cục đả phong thanh áp trận
Tửu biều nghinh tuyết bạch hòa bôi
Sơ liêm thấu nguyệt hương ly cúc
Yến tịch lăng hoa vị át mai
Phi phất lĩnh đầu chiêm tĩnh điếm
Thi đàn tế liễu lộng hoa hài. (3)

Lãng Nhân dịch nghĩa:

Đi hài hoa đến thi đàn, qua rặng liễu nhỏ
Lốt giầy khách đi sớm in trên rêu biếc
Nhân lúc gió mát đánh cuộc cờ
Có tuyết xuống nghiêng bầu rượu uống
Vườn cúc bong trăng soi qua rèm thưa
Mùi hương hoa mai đưa vào tiệc yến
Phất phơ gió thổi qua điếm vắng trên đỉnh núi
Đi hài hoa đến thi đàn, qua rặng liễu nhỏ.

Đọc ngược thành bài thơ chữ Nôm:

Giầy hoa lỏng lẻo tới đàn thơ
Điếm lạnh xem đầu núi phất phơ
Mai át mùi hòa lừng tiệc yến
Cúc lìa hương nguyệt thấu rèm thưa
Chén hòa bạch tuyết nghiêng bầu rượu
Trận áp thanh phong đánh cuộc cờ
Rêu biếc in sương theo bước khách
Giầy hoa lỏng lẻo tới đàn thơ.

Khi đọc ngược bài thơ chữ Hán ra bài thơ chữ Nôm, chúng ta sẽ bắt gặp những cách đọc chữ Nôm của cha ông ta ngày xưa. Chữ Nôm là loại chữ ô vuông như chữ Hán nhưng không phải là chữ Hán và được mượn từ chữ Hán để sáng tạo chữ Nôm. Về cách đọc những chữ Hán thì tùy chữ đứng trong câu thơ, câu văn mà có cách đọc khác nhau. Như trong bài thơ trên, khi đọc ngược thành thơ chữ Nôm, ta có những cách đọc sau đây theo phân tích của nhà biên khảo Trần Văn Giáp (1902-1973) trong tác phẩm "Lược khảo vấn đề chữ Nôm":

* Chữ mượn cả âm lẫn nghĩa: (từ Hán-Việt) hoa, đàn (câu 1), điếm, đầu (câu 2), mai, hoa, yến (câu 3)…

nguồn : http://thuhoiquan.net/showthread.php?3529-T%E1%BA%A3n-M%E1%BA%A1n-V%E1%BB%81-Th%C6%A1-Thu%E1%BA%ADn-Ngh%E1%BB%8Bch-%C4%90%E1%BB%99c

Chắc có lẽ bạn giận tui khi tui nói điều đó. Vậy cho tui xin lỗi, bạn muốn có nguồn thì nguồn đây! Còn bạn muốn làm theo lối mới thì đương nhiên bạn có quyền. Tui chỉ tưởng bạn làm theo lối thuận nghịch độc thôi nên mới góp ý! Còn bây giờ thì tui xin lỗi thêm lần nữa và sẽ ko bao giờ bình luận về topic của bạn, vui thì họa thơ thôi. Khi lên đây tui có ý định chính là vui và trôi dào, chia sẽ kiến thức mà những gì bạn và mình biết nhưng rất tiếc là... Tui không rành gì cả! Cả khi mình ẩu, mình làm sai thì tui cần sự thẳng tính của bạn bè để sửa. Tui chỉ nói những gì mà mình thấy lá đúng thôi và chỉ nói cho những ai cần...
Đúng, không có chung cách nhìn thì... nói gì cũng vô bổ. chúc bạn vui vẻ